9
Geografski institut "Jovan Cvijić" je na osnovu satelitskih snimaka analizirao osvetljena i područja u Srbiji koja su tokom noći u totalnom mraku. Ovo istraživanje pokazalo je ono što i sami slutimo - Srbija je jasno polarizovana na „osvetljeni” centar i „ugašenu” periferiju. Najintenzivnije su osvetljena visokourbanim područjima (grad Beograd, Novi Sad i Niš). Predeli gde se svetla postepeno gase, a naselja odumiru najrasprostranjeniji su na perifernim i ruralnim delovima zemlje i obuhvataju 60,4 odsto naselja Srbije.
Korišćeni podaci su dobijeni na osnovu satelitskih snimaka noćnih svetala koja ukazuju na distribuciju i koncentraciju stanovništva i aktivnosti u prostoru. Tamo gde intenzitet osvetljenja slabi, prostori postepeno „odumiru” ukazujući na smanjenje koncentracije stanovništva i aktivnosti, dok prostori koji „isijavaju” predstavljaju polove rasta i razvoja.
Šta su noćna svetla Srbije pokazala? Ilustruju jasnu polarizaciju Srbije na „osvetljeni” centar i „ugašenu” periferiju. Najintenzivnija su u visokourbanim područjima (grad Beograd, Novi Sad i Niš), što je posledica višedecenijskog trenda doseljavanja iniciranog i permanentno održavanog različitim društvenim procesima (urbanizacija, deagrarizacija). Visok intenzitet noćnih svetala uočava se i u drugim gradskim sredinama i prigradskim zonama u podunavskom, posavskom, kolubarskom i pomoravskom pojasu, ukazujući na njihovu ekspanziju, usled priliva stanovništva i dislokacije ekonomskih aktivnosti.
Takođe, intenzivnije osvetljenje odlikuje i pojedine turističke centre, tranzitna područja i industrijska naselja bolje infrastrukturne opremljenosti (karta ). U regionalnom smislu, teritorija AP Vojvodine je pokrivena mrežom naselja harmonizovanog osvetljenja, dok se u centralnoj Srbiji i AP Kosovu i Metohiji prostori intenzivnog osvetljenja koncentrišu oko visokourbanih centara i linijski, duž frekventnih saobraćajnica.
Suprotno, prostori gde se svetla postepeno gase, naselja odumiru, a prostori napuštaju, dominiraju na teritoriji Srbije. Najrasprostranjeniji su na perifernim i ruralnim delovima zemlje i obuhvataju 60,4 odsto naselja Srbije, u kojima je nizak intenzitet noćnog svetla i slaba (do 10 odsto) do zanemarljiva (do pet procenata) zastupljenost osvetljenih površina. Tu se izdvajaju demografski ugrožena naselja u jugozapadnom delu Srbije i području valjevskih planina, Braničevu, homoljskom i staroplaninskom području, u pograničnom pojasu jugoistočne Srbije i u kontaktnoj zoni sa AP Kosovo i Metohija.
Takođe, noćna svetla su omogućila identifikaciju trajno napuštenih ili povremeno korišćenih objekata i ukazala na realno korišćenje prostora. Najveći broj takvih objekata zabeležen je u tradicionalno depopulacionim opštinama (Crna Trava, Gadžin Han, Bosilegrad), opštinama s visokim udelom stanovništva na radu u inostranstvu (Žagubica, Majdanpek, Golubac, Varvarin, Žitorađa, Ćićevac i dr.), pograničnim opštinama (Ljubovija, Krupanj, Vladimirci, Leposavić, Medveđa), opštinama planinskog karaktera (Topola, Kučevo, Blace, Brus), kao i AP Kosovo i Metohija (Novo Brdo, Kosovska Kamenica, Istok i dr.).
Noćna svetla su pokazala da u određenom periodu tokom godine pojedina naselja na teritoriji Srbije „ožive”, iskazujući viši intenzitet osvetljenja. Takva promena registrovana je u 687 naselja Srbije (15,1 odsto). Sezonska aktivacija vezuje se za turističku aktivnost u planinskim (Kopaonik, Zlatar, Zlatibor, Stara planina, Goč, Golija, Vršačke planine, Dukat) i banjskim centrima, izletničku aktivnost u prirodnim rezervatima (Uvac, Pčinja, Jerma) i na jezerima (Zlatarsko, Vlasinsko i druga), sezonske poljoprivredne radove (Pešter) i tranzitnu funkciju područja. Iako je sezonsko aktiviranje više lokalnog karaktera, igra važnu ulogu u održivosti ruralnih prostora.
****
BONUS VIDEO: Demograf Vladimir Nikitović: Emancipacija muškarca kasni za emancipacijom žena
