Ako uđete danas u Palatu Srbije, možete samo da se srušite kad ugledate tamo sve sama remek-dela naše umetnosti 20. veka, kaže za Nova.rs istoričar umetnosti Nikola Kusovac.
I dok su se nekada velike državne firme iz vremena bivše Jugoslavije dičile umetničkim zbirkama sa delima najznačajnijih imena likovne umetnosti s ovih prostora, to doba danas je daleka prošlost. Sa raspadom zemlje, krizama na ovom tlu, privatizacijama umetničke kolekcije iz nekadašnje društvene svojine uglavnom su „otuđene“.
Uoči zakazane aukcije preostalih artefakata iz zbirke Jugoeksporta za 18. maj, Nova.rs je ovih dana podsećala na te vredne kolekcije propalih ili privatizovanih firmi, banaka, hotela… I dok su neke zbirke, prilikom privatizacija ili u stečajnim postupcima, „stradale“, doživele sudbinu „ostalog nameštaja“, otpisane, poklanjane muzejima, ili završile u „rukama kolekcionara“ jedna je još uvek netaknuta! I krije pravo blago!
Jedna od državnih institucija, koja je 2013. godine proglašena spomenikom kulture, ne samo zbog značajnih arhitektonskih dostignuća, već i zahvaljujući vrednim delima likovne i primenjene umetnosti koje čuva, jeste Palata Srbija. Otuda istoričar umetnosti Nikola Kusovac kaže za Nova.rs i ovo:
– Ako uđete u ono što se danas zove Palata Srbije, pa možete samo da se srušite, da padnete na teme! To su tamo sve sama remek-dela. I pride u pitanju su monumentalni formati. To je sve nekada bila društvena svojina, koja je ostala u vlasništvu naše države. U tom zdanju imate mozaike od po 20-30 kvadrata, tapiserije po 20-30 kvadrata, freske, zidne slike… Možda je najimpresivniji Lubardin „Put u Kosmos“ – priča za naš sajt Kusovac.
Podsetimo, projektovanje ove monumentalne građevine, napravljene u obliku ćiriličnog slova „n“, bilo je početkom pedesetih godina prošlog veka povereno zagrebačkom timu arhitekata – Vladimiru Potočnjaku, Antonu Urlihu, Zlatku Nojmanu i Dragici Perak. Međutim, nakon smrti Potočnjaka, projekat je obustavljen privremeno 1952. Ali, posle nekoliko godina biva angažovan beogradski arhitekta Mihailo Janković, koji je prethodno napravio idejno rešenje za stadion „JNA“ (Partizanov stadion), a kasnije za Muzej 25. maj i Palatu Ušće.
Galerija umetnosti 20. veka
I kada je preuzeo projekat i kada je konačno započeta gradnja na Novom Beogradu, površini od pet i po hiljada metara kvadratnih, osim spoljašnjeg izgleda (za fasadu korišćen mermer sa Brača), vodilo se računa i o enterijeru. Taj enterijer, prema zamisli arhitekte Mihaila Jankovića, trebalo je da „odiše“ modernošću i luksuzom. I Palata Srbija jedan je od pionirskih poduhvata „total dizajna“ kod nas.
A enterijer, sa mnogobrojnim delima likovne i primenjene umetnosti, kao sastavnim delom zdanja, trebalo je da tada, s kraja pedesetih i početkom 60-tih godina, Palati da karakter „galerije jugoslovenske umetnosti 20. veka“.
Plan enterijera podrazumevao je umetničku obradu zidova tehnikom mozaika, grafita i fresko slikarstva, kao i postavljanje slobodnostojeće skulpture i reljefa, o čemu je posebnu brigu vodila specijalna umetnička komisija, na čelu sa likovnim umetnikom Peđom Milosavljevićem, čije remek-delo „Dubrovnik“ krasi Palatu. Takođe, svaki od salona u centralnom delu zdanja bio je posvećen jednoj od šest saveznih republika bivše SFRJ i uređen u skadu sa tradicionalnim motivima iz svake od njih.
Foajei ispred njih dele se na zapadni i istočni, a svi lusteri u njima izrađeni su od kristalnih elemenata napravljenih u bečkoj firmi „Bakalovič“ i jedini su predmet u ovom zdanju koji nije proizveden na teritoriji bivše Jugoslavije. U njima su, između ostalog, tapiserija Milana Konjovića, kao i četiri dela slikara i grafičara Đorđa Andrejevića Kuna.
Primera radi, u Srpskom salonu, koji je ukrašen ručno izrađenim i unikatnim tepisima inspirisanim slikama Lazara Vujaklije, i srpskim motivima, stubovi su presvučeni bronzom. Imaju i urezane motive srpske istorije iz četrdesetih godina 19. veka. Ovaj salon, posle sale Jugoslavije, najveća je prostorna celina Palate Srbija, u kojoj su se u Titovo vreme održavale svečanosti.
A najveći i najreprezentativniji jeste Jugoslovenski salon, sa remek-delima domaće umetnosti. Pored već pomenutog „Puta u kosmos“ Lubarde, čijih se još šest slika nalaze u Palati Srbija, samo Jugoslovenski salon ulepšavaju i freska „Ceremonijal – putevi nove Jugoslavije“ Lazara Vukajlije i triptih-mozaik Mladena Srbinovića „Stvaranje Jugoslavije“.
Ponos i dika tog salona jeste i luster, težak devet tona, sa prečnikom od 18 metara i kristale kroz koje se prelama svetlost gotovo 4.500 sijalica. Bio je to tada, s početka šezdesetih najveći i najraskošniji luster!
Takođe, integralni deo unutrašnjeg uređenja ovog zdanja kao svojevrsne „galerije jugoslovenske umetnosti 20. veka“ čine i dela Antuna Augustinčića, Frana Kršinića, Matije Vukovića, Save Sandića, Bože Ilića, Đorđa Andrejevića Kuna, Predraga-Peđe Milosavljevića, Stojana Aralice, Bore Baruha, Lazara Vozarevića, Milana Konjovića, Ivana Radovića, Boška Petrovića, Ratimira Stojadinovića, Dragija Trajanovskog, Jovana Bijelića, Zore Petrović, Olivere Kangrge, Vojina Bakića, Ignjata Joba, Milice Zorić, Jagode Bujić, Vide Jocić, Mila Milunovića, Sretena Stojanovića…
A tu su, između ostalih, i skulpture Pupina, Tesle, Đorđa Stanojevića, koje je izvajala Drinka Radovanović.
Neizbežno je pomenuti i impresivni mozaik „Sutjeska“ slovenačkog slikara Marija Pregelja, koji je dugačak 90 metara kvadratnih i dominira nad centralnim stepeništem palate. A osnovni motiv ovog impresivnog mozaika, izrađenog u kamenu, jeste ta čuvena bitka tokom Drugog svetskog rata i sve muke povorke ranjenika i partizana..
U toj „galeriji“, što Palata Srbija jeste, zahvaljujući vrednostima koje ima, ukupno je 170 likovnih dela!
Banke ostale bez Kalajića, Gvozdenovića…
I dok se tu, u Palati Srbije još čuvaju neka od remek-dela umetnosti koja su nekada bila u društvenoj svojini, mnoga, naročito ona iz vlasništva nekada državnih firmi, poput Jugoeksporta, Geneksa, 1. maja, a naročito banaka, otišla su na razne strane…
– Naročito patim za Invest bankom koja je imala vrhunsku kolekciju, tada novonapravljenu, ali da vam pamet stane! Bili su to komadi dostojni svih naših muzeja, a i Beogradska banka je imala odličnu zbirku – priseća se istoričar umetnosti.
Kusovac dodaje i da Narodna banka Srbije danas može da bude reper za to šta se nekada nalazilo u bankama.
– I ona isto ima izvanrednu zbirku. Narodna banka je imala sreću da iz nje nije ništa izašlo i još uvek se čuva tamo. Ove druge banke su otišle u stečaj, privatizovane, i nevolja je da su prinudni upravnici rashodovali ta dela da bi se namirili dugovi iz stečajne mase. Invest banka imala je u zgradi u centru grada kolekciju sa vrhunskim komadima. Sećam se dela od čak 18 metara, pa slika Dragoša Kalajića od po 4-5 metara, slike Miloša Gvozdenovića od 6-7 metara. To su, zaista, bile monumentalne slike. Sve je to rasprodato, otišlo. Opet, nije se izgubilo. Uglavnom su ta dela, od kojih su neka istinski značajna, kupili beogradski kolekcionari. A i istina je da su ti kolekcionari sada bolji od muzeja, jer bolje čuvaju ta vredna dela nego muzeji, i u daleko boljim uslovima – zaključak je Nikole Kusovca.
Koje je tvoje mišljenje o ovoj temi?
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare