Prva asocijacija na Kragujevac većini građana Srbije je verovatno memorijalni kompleks u Šumaricama i proizvodnja Fiće, nekada najpopularnijeg automobila u bivšoj Jugoslaviji. Ali, kada se dublje zagrebe po istoriji ovog centralnog grada Šumadije, dolazimo do činjenica da su u Kragujevcu nastale mnoge tekovine društva koje danas baštinimo.

Kragujevac je bio prva prestonica moderne Srbije, a u znak sećanja na Đurđevdansku skupštinu na kojoj je odlučeno da postane sedište, taj grad obeležava Đurđevdan kao svoju slavu i Dan grada.

Posle Drugog Srpskog ustanka, knez Miloš Obrenović započeo je uspostavljanje Kneževine Srbije koja je imala određenu autonomiju u okviru Otomanskog carstva. Za prvu prestonicu moderne Srbije izabrao je Kragujevac, a kako beleže hroničari, za to su postojala tri razloga.

Prvi je što Kragujevac nije bio na Carigradskom drumu i strateški je bio dovoljno udaljen da ne bude izložen napadima Turaka. Drugi razlog je položaj grada, jer je smešten u središtu zemlje na bezbednoj udaljenosti od svih granica, a kao treći razlog, hroničari navode, da je Kragujevac u to vreme, većinski bio naseljen srpskim stanovništvom.

Na predlog Miloša Obrenovića, na Đurđevdan 1818.godine u manastiru Vraćevšnica, sazvana je Narodna skupština, na kojoj su nahijski knezovi prihvatili njegov predlog i izglasali Kragujevac za prvu prestonicu Srbije.

Od tada, Kragujevac postaje centar privrednog, političkog i kulturnog života Miloševe Kneževine.

Šta je sve „poteklo“ iz Kragujevca

U prvoj polovini 19. veka Kneževina Srbija pratila je evropske trendove, tako da su i u toj maloj zemlji u okviru Otomanskog carstva, počele da se razvijaju evropske civilizacijske tekovine.

Prvi Ustav moderne Srbije napisan je u Kragujevcu, a donet je na Sretenje 1835. godine i zbog toga je u današnje vreme poznatiji kao Sretenjski ustav.

Tvorac Sretenjskog ustava bio je Dimitrije Davidović, učeni Srbin iz tadašnje Austrougarske i knežev sekretar. Davidović je Ustav napisao po uzoru na francuske ustavne povelje i belgijski Ustav iz 1831.godine i bio je jedan od najliberalnijih u Evropi, jer je Kneževina Srbija, posle Francuske i Belgije, bila prva zemlja koja je ukinula feudalizam.

Prve novine štampane su u Kragujevcu 1834.godine, takođe uz blagoslov kneza Miloša Obrenovića, zvale su se „Novine srbske“, a pokretač i prvi urednik bio je Dimitrije Davidović.

„Novine srbske“ u Kragujevcu su štampane do polovine 1835. kada se štamparija seli u Beograd, a uspele su da se održe sve do 1919. godine.

Prva srpska gimnazija (južno od Save i Dunava) osnovana je 1833. Godine, kada je „Velika škola“ iz Beograda premeštena u Kragujevac, a dve godine kasnije, 1835. nazvana je gimnazijom.

Velike zasluge za njeno otvaranje imao je Vuk Karadžić koji je presudno uticao na Miloša da omogući školovanje srpskoj omladini. Kragujevačku gimnaziju završili su mnogi znameniti Srbi, a jedan od njih bio je i vojvoda Živojin Mišić.

Prvi univerzitet – viša škola (Licej) – osnovan je takođe u Kragujevcu 1838. godine. Samo tri godine kasnije on će biti premešten u Beograd, a iz njega će izrasti i sadašnji Univerzitet u Beogradu tokom 1905. godine.

Prvo pozorište u savremenoj Srbiji počinje da radi 1834. godine kada je na poziv kneza Miloša u Kragujevac došao Joakim Vujić, istaknuti poznavalac pozorišnog repertoara tog vremena, a istovremeno je bio i glumac i reditelj.

Prve pozorošne predstave prikazane su tokom Sretenjske skupštine 1835. (godina kada je donet Ustav).

Za tri dana skupštinskog zasedanja izvedene su četiri predstave, a publiku su činili knez Miloš sa porodicom, činovnici, pozvani gosti, kao i poslanici Narodne skupštine. Kragujevačko pozorište i danas nosi naziv Knjaževsko srpski teatar, a 15. februar (Sretenje) obeležava kao Dan Teatra.

Prvi sud – 1820. obrazovana je Kancelarija naroda serbskog, koja se nazivala i Magistrat kragujevački ili Sud kragujevački. To je bila prva sudska ustanova u našoj zemlji.

Kasnije će u tom objektu biti pravljena strategija za Kolubarsku bitku u Prvom svetskom ratu, a ono što je još zanimljivije – Stanislav Binički je upravo u toj zgradi pred Radomirom Putnikom (takođe Kragujevčaninom), Arčibaldom Rajsom i ostalim velikanima naše istorije izveo svoju koračnicu „Marš na Drinu”.

Bio je to maj 1915. godine u vreme kada je u zgradi Suda bila smeštena Vrhovna komanda srpske vojske. Ispred zgrade Suda u Kragujevcu, danas se nalazi spomenik vojvodi Radomiru Putniku.

Prva apoteka osnovana je 1822. godine i predstavlja zametak savremene medicine u Srbiji. Do tada su se ljudi lečili narodnim lekovima i uz pomoć vračara i travara. Sa knezom Milošem se uvodi nova praksa, u prvo vreme samo na dvoru, a kasnije i za građane.

U dvoru je postojala mala priručna apoteka, koju je koristio lični lekar za lečenje porodice Obrenović. Dve godine kasnije, novi dvorski lekar, italijan Vito Romita, seli apoteku „u varoš“ kako bi bila pristupačna svim građanima.

Prvi orkestar osnovan je 1831. godine. Na poziv kneza Miloša, orkestar je formirao i vodio kapelmajstor Jozef Šlezinger On je okupio talentovane mladiće i u sastavu garde vojske Miloša Obrenovića osniva orkestar koji se zvao „Knjaževsko-serbska banda“. Tri godine kasnije, formirano je i prvo pevačko društvo u Srbiji.

Prvi bal održan je oktobra 1834. u zgradi Narodnog suda, a priređen je u čast dobijanja velikog turskog ordena koji je sultan poklonio knezu Milošu. Miloš je bio u pratnji svoje kneginje Ljubice i sina Mihaila. Svirala je Knjaževsko-srbska banda pod vođstvom Jozefa Šlezingera, a posebno za ovu priliku su štampane pozivnice učesnicima.

Prva proslava Svetog Save – na predlog rektora Liceja Atanasija Nikolića, Sovjet Knjažestva srbskog je 2. januara 1840. usvojio odluku da se proslava Svetog Save uvede kao redovni školski praznik. Prvi put je proslavljen 27. januara iste godine u zgradi tadašnjeg Liceuma.

Prvi izliveni top izliven je 1853. godine u Topolivnici, prvoj srpskoj vojnoj industrij, u prisustvu kneza Aleksandra Karađorđevića i ustavobraniteljskih prvaka. To je bio začetak moderne industrije u Srbiji.

Prva sijalica zasijala je u Kragujevcu 1884. godine, u Čaurnici Vojnotehničkog zavoda. U prisustvu kralja Milana i kraljice Natalije u pogon je puštena prva električna centrala u Srbiji. Zasluge za uvođenje električnog osvetnljenja imao je tada mladi inženjer Todor Toša Selesković, projektant vojne industrije u Kragujevcu i prvi univerzitetski profesor mašinstva.

Kragujevački hroničari i istoričari beleže da je tokom 19. veka, Kragujevac bio pokretač mnogih ideja i poligon za razvoj brojnih „novotarija“. Tako je u Kragujevcu otvorena još i prva vojno-zanatlijska škola, prva učiteljska škola, organizovana je prva proslava Nove godine, prva lutrija, prva časovničarska radnja, a u Kragujevcu su se zavrtele i prve bilijarske kugle.

U Kragujevcu danas postoje udruženja koja čuvaju tradiciju i mlađe naraštaje podsećaju na slavnu istoriju grada.

Izvori: Radomir Jovanović (CMJP),dela Boriše Radovanovića, Dragoljuba Bakića, izdanja Šumadijskih anala i Kragujevački leksikon Službenog glasnika RS.

Pratite nas i na društvenim mrežama:

Facebook

Twitter

Instagram