Dobrovoljci koji su pristigli iz Amerike, nešto više od 9.000 njih, u većini slučajeva nisu imali nikakvo vojno iskustvo. Ono što je prvo trebalo učiniti je dati im adekvatnu vojnu obuku, da bi kao obučeni borci mogli uzeti aktivnog učešća u borbama na Solunskom frontu.

Autori: Đorđe Pavlović / Bojan T. Dragićević, Fondacija Misija Halijard

Organizaciju i prihvatanje dobrovoljaca koji su stizali u Francusku početkom 1917 godine, uredilo je francusko Ministarstvo vojno, sekcija Afrika – Istok. Ustanovljeni su takozvani „mali prelazni srpski depoi“ u gradovima Avru, Marselju i Bordou, u koje će se transportovati tek pristigli dobrovoljci. Posle prijema i uzimanja neophodnih podataka, oni su dalje transportovani iz Avra i Bordoa u grupama od po 15-20 ljudi, za Marselj, odakle su, zatim u grupama od po 50 ljudi transportovani za Bizertu, na neophodnu vojnu obuku.

Dolaskom u Bizertu dobrovoljci su zadužili uniforme i naoružanje. Sudeći po fotografijama, u pitanju su bile francuske standardne, kolonijalne uniforme „Khaki“ boje u kombinaciji sa plavim (Bleu Horizont) kapama „Šajkačama“. Zatim, nešto kasnije i kompletne (Bleu Horizont) francuske uniforme.

Za osnovnu obuku u rukovanju naoružanjem dobijeno je od lokalnog francuskog garnizona 2.000 zastarelih, jednometnih pušaka sistema „Gra“ (Gras) M1874/80 kalibra 11 mm. Ovo je inače bio originalni model, koji je koristio metak velikog kalibra sa crnim barutom i kao takav bio je skoro u potpunosti povučen iz naoružanja francuske vojske. Međutim veliki, neočekivani gubici u materijalu, tokom prvih meseci rata, naterali su francuske vojne vlasti da modernizuju i ovo oružje.

Odlomkom iz knjiga „Srpska vojska – Oružje naših pobeda 1914-1918“ i „Serbian Army – Weapons of Victory 1914-1918“ autora Branislava V. Stankovića, koje predstavljaju, do sada najdetaljnije studije pešadijskog naoružanja Srpske vojske u Prvom svetskom ratu, objavljeno kod nas i u svetu, predstavićemo i naoružanje dobrovoljaca na Solunskom frontu.

Poražena u Francusko-Pruskom ratu 1871 godine, Francuska nije blagovremeno reagovala na pojavu municije sa metalnom čaurom. Upravo završeni rat, bio je prvi u kome su obe vojske bile naoružanje iglenjačama, odnosno ostragušama koje su koristile municiju sa papirnom čaurom.

Francuska puška sistema Šaspo (Chassepôt) M-1866 kalibra 11 mm. pokazala se boljom od nemačke iglenjače sistema Drajze (Dreyse) M-1841 kalibra 15,4 mm. Nemci su odmah reagovali i ubrzo posle rata uvode u naoružanje pušku sistema Mauzer M-1871, koja je koristila modernu municiju sa čaurom izrađenom od mesinga. I mnoge manje države, među kojima i Srbija, uvode u to vreme u naoružanje sisteme sa sjedinjenim metkom i metalnom čaurom. Francuska finansijski iscrpljena ratom, morala je da pronađe neko ekonomično rešenje, jer oko 1.000.000 izrađenih pušaka Šaspo nije bilo jednostavno zameniti.

Sistem Šaspo je u suštini bio moderne konstrukcije sa obrtno čepnim zatvaračem i „malog“ kalibra. Adaptacija na metak sa metalnom čaurom prosto je bila najlogičnije rešenje. Kapetan Bazil Gra (Basile Gras), rekonstrukcijom mehanizma za okidanje, zatvarača i cevi omogućava francuskoj vojsci da se za vrlo kratko vreme preoruža jednom savremenom puškom.

Pored adaptacije starih pušaka M-1866 koje su sada dobile službeni naziv „Fusil Modèle 1866/74“. Istovremeno otpočela je i proizvodnja novih pušaka, takođe konstrukcije kapetana Gra. Ovo oružje pod nazivom „Fusil Gras Modèle 1874“ pravilo se u četiri francuska arsenala – Sent Etijen, Tul, Šaterlo i Mutcig. Kako bi se proružanje izvršilo u što kraćem vremenskom roku, 130.000 zatvarača namenjeni prepravljenim puškama naručeni su i u austrijskoj fabrici Štajer, koja ih je zajedno sa bajonetima proizvodila za Francuze sve do 1877 godine.

Ukupno je u periodu 1875-1884 godine izrađeno ili adaptirano 2.250.000 pušaka sistema Gra. Početkom osamdesetih godina usvojena je modifikacija označena kao M-80 a odnosila se na urezivanje žleba u sanduku, odmah iza ležišta metka, koji je trebao u slučaju pucanja čaure da spreči barutne gasove da odu prema strelcu.

Pored Francuske, puške sitema Gra usvojila je Grčka pod oznakom M-78 kao i Čile. Kupovane su od austrijskog Štajera, koji ih je po licenci izrađivao. Posle uvođenja u naoružanje višemetne puške Lebel M-1886, Graovače postaju oružje druge linije i postepeno se povlače u magacine.

Veliki gubici u puškama u toku bitke na Marni, primorali su Francusku da potraži hitno rešenje za ovaj problem. Najbrže i najeftinije bila je prepravka zastarelih jednometnih pušaka sistema Gra M-1874/80, koje su koristile staru municiju kalibra 11 mm punjenu crnim barutom, na službeni metak 8 mm. Lebel odnosno „Mle. 1886 D“.

Prepravke su otpočele u oktobru 1914. godine, a obustavljene u decembru 1915. Za to vreme adaptirano je oko 140.000 pušaka. Do ovog perioda je već napravljen dovoljan broj pušaka M-1907/15, pa nije više bilo potrebe za daljim adaptacijama. Puške sa oznakom „Mle-1874/80 M-14“ dodeljene su pozadinskim jedinicama i regrutnim centrima.

Prepravka se sastojala u montiranju cevi sa puške Lebel, na koju je montirana gornja drvena obloga. Da bi se mogao koristiti stari bajonet M-74, ali i originalna prednja grivna, na prednji kraj nove, tanje cevi, navučen je u vidu obloge, prednji deo stare cevi sa nosačem bajoneta. Ovakav način adaptacije je bio je vrlo ekonomičan. Puška je imala iste, izvanredne balističke karakteristike kao i puške Lebel M-1886/93 i Bertje M-1907/15.

Srpskoj vojsci su do 14. jula 1916. godine Francuzi su dostavili 20.000 pušaka „Mle-1874/80 M-14“. U zvaničnom dokumentu srpske Vrhovne komande navodi se „za naoružanje artilerije, komore, ordonansa i uopšte neboraca, dobili smo 20.000 jednometnih pušaka, čija je municija ista kao i za brzometne puške“. Graovače su bile solidne jednometne puške i ovi rodovi i jedinice koristile su ih svo vreme boravka na Solunskom frontu.

Pratite nas i na društvenim mrežama:

Facebook

Twitter

Instagram