7
Tito je Antuna Augustinčića nazivao dvorskim vajarem jer ga je često angažovao, ali je Augustinčić pre toga radio i statuu kralja Aleksandra Karađorđevića. Na isti način prikazao je i maršala i kralja, u istom stavu, sa vojničkom opremom. Ni odabir umetnika ni način predstavljanja nisu slučajni. To je smena vlasti koja se može pratiti i u umetnosti.
Autorke: Miona Kovačević, Marija Jakovljević
Ovako Sara Sopić, kustoskinja edukator Muzej Jugoslavije, objašnjava za Nova.rs okolnosti pod kojima je nastala jedna od najčuvenijih predstava doživotnog predsednika SFRJ, koja se danas nalazi u Parku skulptura pri Muzeju Jugoslavije, a čija je reprodukcija završila i u udžbenicima za istoriju.
Ukupno je bilo napravljeno dvadesetak odlivaka koji su se nalazili u gradovima širom Jugoslavije. U parku skulptura su danas tri identična rada.
– Devedesetih godina, kada se promenio režim, Titove skulpture postale su nepoželjne, pa su dve nove pristigle u naš park: jedna je bila ispred Muzeja revolucije naroda i narodnosti (koji nam je prosledio celokupnu svoju kolekciju), a druga je stajala ispred zgrade Državne bezbednosti – ispričala nam je Sara Sopić.
Njena koleginica, Ana Panić, kustoskinja likovne zbirke Muzeja Jugoslavije, kaže za Nova.rs da se već dugo bavi istraživanjem funkcije likovne umetnosti u gradnji kulta Josipa Broza Tita.
Ona konstatuje da se može reći da je Antun Augustinčić kod Tita imao status „dvorskog vajara“, iako je, sem pomenute statue kralja Aleksandra 1935, tokom nemačke okupacije napravio i bistu ustaškog poglavnika Pavelića.
Augustinčić je Tita je prvi put portretisao u Jajcu 1943. a fotografija kojom je to zabeleženo obišla je svet, kako bi se pokazalo da partizanski pokret nije samo oružana borba, već da se na oslobođenoj teritoriji dešavaju i kulturne akcije.
– Ta bista je bila izložena pored centralne govornice na Drugom zasedanju AVNOJ-a u Jajcu, 29. novembra 1943, kada su stvorene osnove kulta ličnosti Josipa Broza. Titova bista imala je za cilj da vizuelizuje odluke AVNOJ-a o zabrani povratka u zemlju kralja Petra II i jasno istakne ličnost Josipa Broza kao prvog predsednika Jugoslavije – objašnjava Panićeva.
Pomenute fotografije su danas ostale jedini preživeli dokument o tome, jer je bista tokom rata izgubljena. Po završetku rata, Augustinčić je u svom ateljeu u Zagrebu, prema sećanju, izradio Titovu figuru u vojničkom šinjelu, u iskoraku i sa rukama na leđima.
Ana Panić napominje da je prvi spomenik maršalu Titu postavljen u javni prostor 21. novembra 1948, ispred njegove rodne kuće u Kumrovcu.
– To je bilo u precizno ciljanom trenutku, neposredno po raskidu sa Staljinom, kako bi se pokazala snaga jugoslovenskog lidera da se suprotstavi ruskom. Spomenik je bio replika varaždinskog spomenika kralju Aleksandru iz 1935. godine koji je 1941. srušen – ističe Panićeva.
Drugi spomenik Titu, rad Frana Kršinića, podignut za njegova života takođe je otkriven u godini važnih spoljnopolitičkih dešavanja, u vreme Prve konferencije nesvrstanih 1961, kada se Jugoslavija u velikom stilu vraća na svetsku političku scenu, dok je treći spomenik, postavljen u Velenju 1977, bila uvećana varijanta Augustinčićevog Spomenika maršalu Titu.
Augustinčić je, kako kaže Ana Panić, bio prvi među jednakima, kada je reč o Titovim „dvorskim umetnicima”. Maršal je cenio i Frana Kršinića – čija se skulptura „Ribarâ”, kojom je predstavljao Jugoslaviju na Venecijanskom bijenalu 1950, takođe nalazi u parku – a blizak mu je bio i slikar Đorđe Andrejević Kun, čija majstorska radionica je bila blizu Titove rezidencije.
– Važno je istaći i to da vajari koji su kreirali spomenike posvećene dinastiji Karađorđević (Ivan Meštrović, Lojze Dolinar, Sreten Stojanović, Frano Kršinić, Antun Augustinčić) ponovo bivaju angažovani u produkciji spomenika u novoj Jugoslaviji. Citiraću Mara Grbića, unuka Frana Kršinića, koji za svog dedu kaže: „Spomenike je radio zbog zarade, ne iz nadahnuća” – navodi Ana Panić.
Momo Cvijović, muzejski savetnik u penziji, ističe da je veliki broj umetnika portretisao Tita, počev od 1943. godine kada su nastali prvi likovni prikazi sa njegovim likom. Čak je i Paja Jovanović uradio portet Tita, napominje.
– Mnogi se pitaju otkud to da Paja Jovanović slika Tita. Pretpostavljam da je to bilo poručeno. To je predstava mladog Tita, iz oko 1946. godine – kaže Cvijović, uz podatak da se 1977. u vili u Bugojnu okupio veliki broj umetnika kako bi portretisao Josipa Broza.
Sem u Bugojnu, Broz strpljivo pozirao i umetnicima u Belom dvoru ili na Brionima, kaže Ana Panić, ali izdvaja i pejzaže kao odraz ideologije vlasti.
– Pejzaži nisu samo nevini prikazi prirode i gradova, već imaju jasnu političko-propagandnu ulogu, zbog čega ih se veliki broj našao u Titovoj rezidenciji kao slika novog društva i istorijska potvrda nove Jugoslavije – kaže kustoskinja Panić.
Pročitajte još:
Pojedini pejzaži planski su predstavljali pažljivo birane trenutke iz rane biografije Josipa Broza Tita i time učestvovali u građenju njegovog kulta.
– Mitologizacija Titovog lika tekla je paralelno sa partizanskom mitologijom i zajedno su činile jednu političku religiju, odnosno sakralizovanu politiku sa elementima civilne religije. Potencirana je Titova mesijanska pojava u istoriji prostora naseljenog južnoslovenskim nacijama i etničkim zajednicama. Otuda je sve što je vezano za „najvećeg sina naših naroda i narodnosti“, a što se moglo tumačiti u martirološkome obrascu, bilo vredno umetničke inspiracije: od rodne kuće, preko radionica u kojima je šegrtovao, kuće u kojima je hapšen kao komunistički ilegalac, do Užica i Jajca kao dva grada-simbola komunističke i opštenarodne borbe protiv fašističkog okupatora i stavljanja temelja novoj socijalističkoj Jugoslaviji – objašnjava Ana Panić.
Umetnost je, dodaje, imala i funkciju stvaranja kolektivnog pamćenja i državnog jugoslovenskog identiteta kroz građenje kulta Josipa Broza Tita i predstavljala je „reklamni izlog“ nove postrevolucionarne vlasti.
Park skulptura
Sem Augustinčićeve statue maršala, posetioci odnedavno mogu potpuno besplatno da obiđu Park skulptura i pogledaju ostale radove. Radno vreme kompleksa, u čijem sastavu se nalaze i Muzej 25. maj, Kuća cveća i Stari muzej, je od četvrtka do ponedeljka 10-18h.
Pomenuto Augustinčićevo delo ipak je jedno od najomiljenijih mesta za slikanje.
– Naši posetioci su vrlo kreativni u izboru poza, mada uglavnom oponašaju njegov stav – kaže Sara Sopić.
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare