0
Premijera u Novosadskom pozorištu, “Mefisto” Klausa Mana u režiji Borisa Liješevića.
Je li Hitler stvorio nacističku Nemačku, ili su je stvorili oni koji su ga izabrali i podržavali? Ljudi koji su, bez obzira na zločine oko sebe, samo nastavljali da rade svoj posao. Recimo – da glume?
Jedan od njih je Hendrik Hofgen, glavni lik u romanu “Mefisto“ Klausa Mana. A Klaus Man je pak jedan od onih koji su verovali da se među nacistima ne može živeti, pa je ovaj roman nastao u egzilu, 1936. godine.
Zajedno sa dramaturgom Fedorom Šilijem, reditelj Boris Liješević odlučno i čvrsto gradi brehtijansku predstavu kratkih scena, koje linearno prate uspon glumca Hendrika Hofgena, uspon u karijeri, kao i na društvenoj lestvici. Od salonskog komuniste, što je u nemačkom pozorištu krajem dvadesetih godina prošlog veka bilo in, do miljenika visoko pozicioniranog naciste, oženjenog netalentovanom, ali željnom glume glumicom. Odbacujući žene i prijatelje koji mu u novonastalim okolnostima predstavljaju teret, Hofgen se preko noći odriče i svojih (istina labavih) pređašnjih uverenja, i uz pomoć novih prijatelja iz svemoguće partije stiže na vrh. Direktor je berlinskog pozorišta, pravi repertoar prema sebi, glumi šta hoće. Kao krunu cele priče dodeljuje sebi Hamleta. Uz imperativ sa više instance da kolebljivu prirodu danskog kraljevića prikrije, i od njega načini odlučnog pruskog oficira. I tu, posle odigrane predstave, glumac puca. Koliko god bilo nejasno je li Hofgen uopšte talentovan, jedan mali čisti deo njega, onaj koji voli glumu, prepoznao je sopstveni poraz.
I to je priča o umetniku i politici koja propituje granice povlađivanja sili, kao posledice toga. Postoji i druga važna linija, a to je otkrivanje društvenog mehanizma koji dozvoljava uzurpaciju sloboda u ime patriotizma. I nije antipod Hofgenu njegov prijatelj iz komunističkih vremena, Oto Urlihs, koji svoju doslednost plaća strašnim mučenjem i smrću. Antipod mu je mali glumac Hans Miklas, nacista duboko odan partiji od prvog dana, koji kad vidi kako vlast i partijska birokratija izneveravaju ono za šta je verovao da nacionalsocijalizam nosi, vraća i svoju člansku kartu i ulogu u predstavi, za šta takođe biva nagrađen metkom u glavu.
Mogućnost artificijelnog poigravanja teatrom zahvaljujući liku Mefista, Hofgenove obeležavajuće uloge, reditelj Boris Liješević odbacuje, u korist čiste brehtijanske epike. Kratke scene se lepe jedna na drugu, dozvoljavajući iluzionizam u minimalnoj meri. Naznaka bine na bini, prazna crvena scena oivičena diskretno šljaštećim svetlom i zatvorena mutnim ogledalom koje reflektuje publiku, deluje kao omaž svim onim berlinskim političkim kabareima tog vremena, ovekovečenim u “Kabareu” Baba Fosija. Nekoliko žestokih, političkih songova, dodatno će poremetiti teatarsku iluziju, jer iluzionistički teatar je ovde prepušten politici. Ona izmišlja scenarija, bira glumce, namešta zaplete i rasplete. Pa je najteatralnija od svih upravo prva pojava Ministra predsednika, stilom nekakve vrhunske glumačke zvezde nad zvezdama.
Ali i publici je dodeljena uloga, s obzirom da se komad pokreće iz gledališta, i u njega se sve vreme sliva sa pozornice.
Aron Balaž Hofgena tumači kao sasvim običnog čoveka, pojačane energije i ambicije, koji jedini smisao života vidi u tome da glumi, i gotovo detinje neopterećeno ide ka tom cilju, nesvestan amoralnosti svojih postupaka. Njegovo otrežnjenje ne izaziva ništa iz života – ni kad mu ubiju prijatelja, niti kad je prinuđen da ostavi jedinu ženu koja mu nešto znači, a mnogo mu znači. Hofgenu otrežnjenje donese tek Hamlet, jer gluma je jedino polje na kojem je u stanju da razlikuje laž od istine.
U ovakvoj predstavi nema mesta empatiji, drugačiji mehanizmi su na delu, čemu je i gluma podređena. Jasan i čist, čvrst izraz, brzina, uz pevačko i igračko umeće bez greške, od ansambla Ujvideki sinhaza se i očekuje. Oto Urlihs sugestivnog Arpada Mesaroša i osetljivi Hans Miklas u tumačenju Bence Salaia, kao žrtve jedini su u stanju da izazovu saosećanje u gledalištu, dok treća žrtva, crnkinja u tumačenju Gabriele Crnković, ne pristaje na poraz i svom žestinom preti dekadentnoj i raspaloj Evropi. Emina Elor, kao prva Hofgenova žena je prava produhovljena intelektualka, koja brzo shvata i ko joj je muž i šta se zbiva oko nje, te na vreme odlazi iz Nemačke. Odlični u po nekoliko uloga su i ostali iz glumačkog ansambla – Blanka Dieneš, Ištvan Kereši, Judit Laslo, Atila Nemet, Livia Banka, Robert Ožvar i Atila Gilic.
Songove je koristeći rečenice iz romana uspešno uobličio Robert Lenard, uz odličnu muziku Davida Klema i scenski pokret Iste Stepanov. Scenografkinja Janja Valjarevič i kostimografkinja Drina Krlić skladno zaokružiju ovu predstavu na teške teme, a laku za gledanje. Koja će vam u amanet ostaviti otvoreno pitanje – je li nacizam iskvario Hendrika Hofgena, ili su Hofgeni omogućili nacizam.
