Tri olovna sarkofaga, sa zemnim ostacima dece, nakitom i predmetima koji otkrivaju specifičan način pogrebnog rituala među stanovništvom Gornje Mezije između 2. i 4. veka otkrivena su u Viminacijumu kod Kostolca. Novootkriveni primerci dragocen su doprinos, pogotovo jer su dva neopljačkana, a njihov skeletni materijal je izuzetno pogodan za detaljnije analize i multidisciplinarna istraživanja, ocenjuju arheolozi.

– Uprkos svim izazovima koje je 2020. godina postavila pred celokupan svet, arheološka istraživanja antičkog Viminacijuma se nastavljaju, možda čak i u još većem obimu nego prethodnih godina. Takva situacija je uslovljena izgradnjom novih delova infrastrukture u termoelektrani Kostolac B. Arheološki institut u saradnji sa EPS-om nastoji da spase sve arheološke ostatke na podružju ugroženom radovima. Nakon ukidanja vanrednog stanja, arheološki tim sprovodi istraživanja na mestu planiranom za izgradnju deponijske linije uglja – kaže Miomir Korać, direktor Arheološkog instituta i prvog čoveka projekta „Viminacijum“.

Taj prostor je na nekoliko stotina metara južno od legijskog logora i civilnog naselja Viminacijuma, objašnjava on, i tu su od početka drugog do kraja 4. veka sahranjivani stanovnici prestonice Gornje Mezije.

– Radi se o delu nekropole koji se razvijao uz antičku saobraćajnicu, otkrivenu na ovom prostoru. Taj put je spajao Viminacijum sa unutrašnjošću provincije na jugu. Nekropola se, pored duge upotrebe od bezmalo tri stotine godina, odlikuje i velikom gustinom sahranjivanja. Stoga ne čudi da su arheolozi za manje od tri meseca rada ovde istražili više od 170 grobova, unutar kojih je otkriveno preko 300 artefakata – navodi Korać.
Ali pronalazak tri olovna sarkofaga je po svemu nesvakidašnje, vredno otkriće.

– Kada se govori o tako velikom uzorku, po pravilu se očekuju i otkrića koja iskaču iz uobičajenog gobnog inventara i koja zbune zbune i oduševe čak i arheologe. Celine koje se odlikuju specifičnim načinom pogrebnog rituala ili odskaču izborom predmeta položenim uz pokojnike, izlaze na svetlost dana na nedeljnom nivou. U takve spadaju i tri sahrane izvršene u olovnim sarkofazima. Ovaj vid sahranjivanja nije preterano čest, pa je tako tokom višedecenijskih iskopavanja Viminacijuma otkriveno manje od 30 primeraka olovnih sarkofaga. Smatra se da su se u sarkoazima od olova sahranjivali ljudi poreklom iz istočnih provincija rimske države (Palestine i Izraela), koji su seleći se ovaj običaj preneli i u druge delove Carstva. Novootkriveni primerci iz Viminacijuma predstavljaju dragocen doprinos, pogotovo kada se ima u vidu da su dva neopljačkana, i da da je njihov skeletni materijal izuzetno pogodan za detaljnije analize i multidisciplinarna istraživanja – kaže Korać.

Sarkofag sa trogodišnjom devojčicom

Prvo je otkriven olovni sarkofag sa ostacima trogodišnje devojčice.

– Odmah je bilo jasno da se radi o vanserijskom nalazu, budući da je bio neopljačkan. Spoljne dimenzije sarkofaga su 0,90 sa 0,33 sa 0,26 metra. Dimenzije poklopca koji je na pojedinim mestima napukao pod pritiskom zemlje su 87 sa 31 centimetar. Duž celog poklopca je aplicirana olovna traka široka 10 centimetara niz čije rubove je reljefno izvedena po jedna tordirana traka, dok je po sredini poklopca reljefno izveden motiv višestruko ukrštenih linija („zvezda“). Isti motiv sa tordiranim trakama je ponovljen oko dužih strana kovčega niz gornji rub, dok su na užim stranama kovčega višestruko ukrštene linije („zvezda“) – priča Korać.

U sarkofagu su pronađeni i zemni ostaci deteta i uzorci će biti poslati na dalje analize.

– Od skeleta je očuvana lobanja, delovi rebara, kosti ruku i deo kičmenog stuba. U uglu sarkofaga su nađeni ostaci organskog materijala na osnovu čijih otisaka se može reći da pripadaju kožnoj obući. Duž celog skeleta nađeni su ostaci beličaste tkanine, verovatno pokrov. Ustanovljeno je da je ova devojčica sahranjena sa neuobičajeno raskošnim grobnim inventarom. To je neuobičajeno jer stanovnici Rimske imperije nisu imali običaj da se razbacuju zlatom tako što će ga polagati u grobove. Smatrali su da to rade “prosti ljudi i varvari”. Sem u jednom slučaju, a to je prilikom gubitka kćeri koja nije doživela da se uda, te je deo miraza polagan uz nju. Možda je upravo to i ovde bio slučaj, budući da su u sarkofagu otkriveni medaljon od zlatnog lima, te naušnica i dva prstena od zlata – objašnjava Korać.

Korać kaže da u tom „raskošnom inventaru“ sarkofaga ima i jedinstvenih predmeta na viminacijumskim nekropolama.

– Desno od lobanje nađeni su novac od bronze (2. vek), bronzani novac sa tri perforacije (privezak) i naušnica od tanke zlatne žice, tipa karičice. Na grudnom košu nađen je veći privezak u obliku pelte od zlatnog lima. Medaljon je jedinstveni predmet na viminacijumskim nekropolama, izrađen je u obliku pelte, odosnosno štita Amazonki, koji sam po sebi ima zaštitničku simboliku. Sa prednje strane je ukrašen umecima od stakla zelene boje, a tehnikom filigrana izvedene su konture kantarosa, grčke posude koja je simbolizovala besmrtnost ili ponovno rođenje. Na prstu desne ruke nađen je prsten od zlata, izrađen u obliku zmije, koja je u doba antike imala zaštitničku ulogu i nije bila na lošem glasu kao što je to danas slučaj. Na prstu leve ruke su nađena dva prstena od zlatne nareckane žice, povezana zlatnom alkicom. Ispod glave deteta otkriven je višestruko ispresavijan sebrni lim, na kome se uočavaju urezi izvršeni oštrim predmetom. Radi se o profilaktičkoj lameli, na kojoj se nalazio magijski tekst, osmišljen da zaštiti nosiova. Takve lamele su već otkrivene na južnoj viminacijumskoj nekropoli 2016. godine – opisuje on.

Srebrni prsten sa motivom zmije Foto:Miomir Korać/Arheološki institutNa samo tri metra od sarkofaga, arheolozi su otkrili i grob odrasle žene sa bronzanom preslicom. Korać kaže da su takvi predmeti od metara izuzetno retki.

– Pribor za predenje vune polagan je uz pokojnice u cilju slanja poruke da su one vodile brigu o porodici i domaćinstvu. U grobu je još otkriven i tubulus (kapsula) od bronze, unutar kojeg se nalazio crni prah, najverovatnije ostatak mastila. Na kraju, na ruci pokojnice otkriven je i masivni srebrni prsten, ponovo u vidu zmije – priča Korać.

Poslednji nalaz i blizina dva groba naterali su arheologe da se zapitaju da li su devojčica i žena u srodstvu ili samo pripadaju istoj religijskoj ili etničkoj zajednici. Da bi odgovorili na to, kaže Korać, biće primenjene različite fizičko-hemijske analize, pre svega odnos izotopa stroncijuma i kalcijuma u zubima pokojnica, koji može ukazati na područje na kom se individua rodila i provela prve godine života, a u planu je i DNK analiza.

Beba sahranjena po magijskoj praksi do sada nepoznatoj arheolozima

U drugom pronađenom olovnom sarkofagu, sa dimenzijama poklopca 78 sa 33 centimetra, sahranjena je beba.

– Poklopac je sa gornje strane je ukrašen reljefno izvedenim ornamentima. Bliže krajevima je predstavljen po jedan kvadrat sa upisanim rombom, a između njih motiv u obliku slova X. Na istočnoj dužoj strani su u četiri pravougaona polja, sleva na desno upisani X, kvadrat, X i romb. Čeone strane su ukrašene sa po jednim motivom X upisanim u pravougaonik. Sa spoljne strane sarkofaga, otkrivena su tri krčaga od keramike, koji su standardan deo repertoara predmeta vezanih za pogrebni kult u Viminacijumu. Nakon otvaranja sarkofaga, ustanovljeno je da se na dnu nalazi skelet deteta položenog na leđa u opruženom položaju sa rukama pored tela. Skelet dug 64 centimetra potpuno je očuvan, a kosti su u dobrom stanju. Na osnovu erupcije samo dva sekutića moguće je ustanoviti da se radi o detetu mlađem od godinu dana – navodi Korać.

Beba je najverovatnije bila uvijena u pokrov, jer su u dnu sarkofaga pronađeni ostaci tkanine.
– Desno od stopala, u uglu sarkofaga, otkriven je lonac od keramike, unutar kojeg se nalazilo pet komada drveta koji su sa jedne strane goreli, a potom tom stranom nadole ubačeni u lonac. Evidentno je da se ovde radi o ostacima magijske prakse, do sada nepoznate arheolozima – ističe on.

Treći sarkofag pronađen opljačkan

Treći sarkofag od olova otkriven prethodne sedmice je, na žalost, opljačkan i tom prilikom i oštećen, priča Korać.
– Pljačkaši su napravili proboj u poklopcu i kroz njega izvukli kosti pokojnika, kao i pretpostavljene predmete. Lobanju su ostavili na samom poklopcu. I u ovom slučaju se radi o mlađoj individui. Dimenzije sarkofaga su 1,36 sa 0,40 sa 0,30 metra. Poklopac je ukrašen plastično izvedenim rombovima upisanim u kvadrat – navodi Korać.

U neposrednoj blizini otkrive je i jedan grob koji je „igrom slučaja izbegao sličnu sudbinu“.

– Radi se o sahrani unutar konstrukcije od opeka. Pokojnica je bila položena na leđa sa šakama položenim na karlicu. Na osnovu novčića sa likom carice iz dinastije Severa, moguće je datovati grob u prvu polovinu 3. veka, što odgovara i hronološkim odrednicama za sarkofage. Grobni inventar se ističe otkrićem para naušnica sa umetnutim komadima ametista. Na svakoj od naušnica se nalaze po tri priveska, ukrašena granatima. U predelu vrata otkrivene su perle od stakla, ostaci ogrlice. Pored leve noge, u predelu kolena, otkrivena je niska amuleta, čija je svrha bila da štiti individuu od bolesti i zla, za života. Između ostalog, ovde su otkrivene dve bule, po jedna od srebra i bronze, kao i još dve magijske lamele od srebra, koje se nažalost nalaze u jako lošem stanju, i prestavljaće izazov za konzervatore – zaključuje Korać.