5
Srpski gradovi se često nalaze na listi najzagađenijih gradova na svetu, a posledice ćemo osećati ne samo mi, nego i naša deca u decenijama koje dolaze. “Tihi” ubica - zagađenje, odgovorno je za smrt više desetina hiljada ljudi, a u daljem tekstu saznajte najvažnije činjenice o zagađenju u Srbiji.
Jedan od najvećih ekoloških problema u Srbiji, koji posebno dolazi do izražaja poslednjih nekoliko godina, jeste zagađenje vazduha. Glavni grad Srbije se po kvalitetu vazduha našao na neslavnoj listi najzagađenijih svetskih gradova. Beograd se posebno tokom hladnih dana često nalazi u prvih deset, a nije nam strano da bude ni svetski šampion u zagađenju vazduha.
Skoro polovina stanovnika naše zemlje udiše vazduh koji prekomerno zagađen, a na tako loš kvalitet vazduha drastično utiče koncentracija PM2.5 i PM10 čestica. Neki gradovi u Srbiji beleže i po više od 100 dana godišnje prekoračenja koncentracije ovih čestica kao što je slučaj u Smederevu.
Kao glavni krivac i u Srbiji, a i svetu navodi se ugalj, odnosno njegovo sagorevanje. Upravo zagađenje vazduha se danas vidi i kao najveća spoljna pretnja ljudima na planeti.
Na zagađenje vazduha u Srbiji utiču pored termoelektrana od kojih dobijamo najviše električne energije, individualna ložišta, a pojedini stručnjaci upozoravaju da domaćinstva koriste lignit koji je manje kaloričan i sadrži pojedine nesagorive mineralne materije koje kroz dim izlaze napolje kao što su PM2.5 i PM10 čestice. Još jedan problem kod lignita je što je zbog slabije kalorične moći potrebna veća količina kako bi se postigla određena toplota.
Na zagađenje vazduha utiču i industrijske emisije, saobraćaj, poljoprivredne i građevinske aktivnosti, sagorevanje otpada i drugo. Pored PM2.5 i PM10 čestica pobrojane aktivnosti su i izvori ozona, azotnih oksida, sumpor-dioksida, ugljen-dioksida i teških metala.
PM2.5 i PM10 čestice su suspendovane čestice veličine 2.5 i 10 mikrometara koje negativno utiču na zdravlje ljudi.
Ove čestice, poznate još kao i “nevidljive ubice iz vazduha”, predstavljaju mešavinu čvrstih čestica dima, čađi, prašine i kiseline, a mogu sadržati i neke teške i toksične metale kao što su olovo, živa ili kadmijum. Dok PM10 dolaze do pluća, PM2.5 su opasnije zbog svoje veličine jer mogu da uđu u krvotok.
Prekomerno zagađenje vazduha plaća se u ljudskim životima. Naime, zagađenje ozbiljno utiče na zdravlje stanovništva i na mortalitet, odnosno skraćenje očekivanog životnog veka.
Nedavno istraživanje Univerziteta u Čikagu o kvalitetu vazduha pokazuje da zagađenje vazduha godinama skraćuje živote milijardi ljudi. Naime, ispostavilo se da je loš kvalitet vazduha štetniji po ljude od pušenja, saobraćajnih nesreća ili side.
Posebno je izraženo da u zemljama sa niskim prihodima zagađenje vazduha ima veći efekat na skraćivanje života starijih ljudi i dece mlađe od pet godina. Tako na primer u najteže pogođenoj Indiji prosečan građanin umire šest godina ranije nego ranijih decenija.
U zemljama Zapadnog Balkana je, prema podacima zajedničkog istrživačkog centra EU, zagađenje smanjuje očekivani životni vek od 0,4 do 1,3 godine. Kada se govori o prevremenom mortalitetu, ovaj ekološki problem doprinosi od četiri do 19 odsto u ukupnoj statistici prevremenog umiranja.
Evropska agencija za životnu sredinu je još 2012. godine objavila procenu da 22.670 ljudi prevremeno umre na Zapadnom Balkanu zbog prevelike koncentracije PM 2.5 i PM 10 čestica. Isto tako, Svetska zdravstvena organizacija (SZO) je 2016. godine objavila da na Zapadnom Balkanu od posledica najgoreg kvaliteta vazduha u Evropi godišnje prevremeno umre 13.500 ljudi.
Zbog svega navedenog zagađenje vazduha doprinosi i većim zdravstvenim troškovima. Efekti zagađenog vazduha utiču i na povećanje smrtnosti od hroničnih bolesti pluća, bolesti srca, moždanog udara, pa do akutnih respiratornih infekcija i raka pluća.
Neke procene govore da termoelektrane na ugalj naprave ekonomsku štetu na Zapadnom Balkanu u vidu zdravstvenih troškova od 1,2 – 3,4 milijardi evra na godišnjem nivou.
Da bi sačuvali živote ljudi i javno zdravlje neophodno je da se što pre poboljša kvalitet vazduha, ali i unapredi zdravstveni sistem.
Prema skali SZO-a, vazduh dobrog kvaliteta je ukoliko stanovnici nisu na duži period izloženi koncentracijama većim od 10 mikrograma PM 2.5 čestica po kubiku. Prema evropskim propisima godišnja vrednost PM 2.5 čestica ne sme da bude veća od 25 mikrograma. Kada se radi o PM10 česticama, prema evropskim propisima je 40 mikrograma, dok je prema SZO 20 mikrograma po kubiku.
Među najugroženijim gradovima su Beograd, Smederevo, Bor, Valjevo, Niš i Pančevo.
Na zagađenost vazduha u glavnom gradu Srbije najviše utiče termoelektrana u Obrenovcu, individualna ložišta kojih najviše ima na obodima grada i u prigradskim opštinama. Veliki problem u Beogradu je i preveliki saobraćaj, a tokom leta na kvalitet vazduha u Beogradu utiču poljoprivredni radovi u perifernim delovima glavnog grada Srbije, ali i učestali požari na deponiji u Vinči, od kojih je poslednjim danima tokom vrelog talasa “gušio” Beograđane.
Železara HBIS smatra se glavnim zagađivačem vazduha, posebno od kada ju je kineska kompanija preuzela i povećala proizvodnju u fabrici. Pojedina lokalna udruženja predstavila su analize šljake iz Železare koje su pokazale da se u prašini nalaze, kako tvrde, kancerogeni metali. U ovom gradu je tokom 2020. godine bilo najviše prekoračenja dnevnih graničnih vrednosti PM10 čestica i to čak 148 dana. Isto tako dobar deo stanovnika u Smederevu ne nalazi se u sistemu centralnog grejanja te ima mnogo individualnih ložišta.
Meštanima Bora najviše problema sa zagađenim vazduhom stvara kineska kompanija Ziđin koja je preuzela rudarski basen u tom gradu. Bor je grad sa najviše sumpor-dioksida u vazduhu, odnosno srednja godišnja vrednost koncentracije bila je iznad dozvoljene vrednosti od 50 mikograma.
Ovaj grad smešten je u kontlini i nema dovoljno strujanja vazduha te se u danima kada temperatura padne, a poveća vlažnost vazduha dolazi do prekomernog zagađenja. Najveći krivci za ovo zagađenje su individualna ložišta.
Veliko zagađenje vazduha u Nišu urokovano je najviše time što dve trećine domaćinstava koristi ugalj i ogrevno drvo za grejanje, ali i saobraćaj i industrija.
Na loš kvalitet vazduha u Pančeva najviše utiče industrija. Najveće kompanije koje zagađuju su Azotara, Petrohemija i Rafinerije nafte. Stanovnici ovog grada imaju problem i sa individualnim ložištima.
Ukoliko je vazduh, posebno tokom zimskog perioda, prekomerno zagađen saveti ljudima jesu da uglavnom kada je najveće zagađenje izbegavaju vežbanje i fizičke aktivnosti, posebno one koje zahtevaju duboko i ubrzano disanje.
Građani bi trebalo da drže zatvorene prozore dok se ne smanji zagađenje vazduha, a ukoliko izlaze napolje kada je loš kvalitet vazduha građani bi trebalo da nose zaštitne maske.
Ovi saveti posebno važe za stare, decu i osobe koje imaju oboljenja srca i pluća.
Tokom dana kada je vazduh nezdrav građanima se preporučuje da koriste prečišćivače vazduha koji iz atmosfere određenog prostora uklanjaju sve one čestice koje nisu vidljive golim okom, a koje mogu biti štetne za udisanje. Oni putem filtera apsorbuju zagađujuće čestice. Naravno, to vas ne štiti kad izađete napolje ili vetrite sobu, ali tako obezbeđujete da bar deo dana ne udišete previše zagađen vazduh. Dobra stvar kod prečišćivača je što “kupe” i duvanski dim, kao i sve moguće neprijatne mirise. Pri izboru, morate da vodite računa o površini koju može da “očisti” pomenuti prečišćivač, jer u slučaju veće površine stana ili kuće jedan vam neće biti dovoljan.
Kao dobar filter tokom dana kada je vazduh prezagađen mogu da vam pomognu i sobne biljke. One pored toga krase vaš dom, mogu i da uklanjaju i toksine, kao što su aloja vera, svekrvin jezik, zeleni ljiljan, ženski zmaj i druge. Pomenute bijke može staviti pored prozora ili negde gde će imati dovoljno svetlosti.
Specijalne maske koje filtriraju zagađivače iz vazduha su takođe jedna od opcija u borbi za što manje posledica po zdravlje, ako već živite u zagađenoj sredini. Te maske mogu da se kupe u Srbiji, i apotekari navode da je prodaja išla dobro, naročito što se maske mnogo kupuju i zbog korone. Maska protiv zagađenja mora da ima oznaku CE, kao i oznakku standard. Najčešće se koriste N95, N99 i N100 (95, 99, odnosno 100% efikasnosti) , kao i FPP1, FPP2 i FPP3 (80%, 94% odnosno 99% efikasnosti).
Bonus video – Dokumentarac o zagađenju Smedereva
Pratite nas i na društvenim mrežama:
