Obnovio je kulturni život Srba, a onda je odveden na Goli otok i svi su ga zaboravili: Tragičan život lika iz serije „Nobelovac“

Serija “Nobelovac” koja prati život i delo Ive Andrića dobra je prilika da se podsetimo i nekih drugoh književnih velikana koji su, na ovaj ili onaj način, došli u kontakt sa slavnim piscem ili prošli kroz njegov život.

Jedan od tih, zaboravljenih umetnika, svakako je pesnik Marko Vranješević.

Slavljen

Za Marka Vranješevića najveći broj ljudi danas verovatno nije čuo, iako je reč o jednom od najradovitijih srpskih liričara prvih decenija 20. veka. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu i bio profesor srpskog jezika i književnosti u više gradova u Srbiji.

Još pre rata Vranješević je objavljivao poeziju u nekoliko časopisa i bio je i sekretar srpskog PEN kluba. Oko 1940. je pripremio i svoju prvu zbirku pesama, ali su ratna zbivanja odložila njeno objavljivanje i “Velika smjena” izlazi tek 1948.

Posle oslobođenja Vranješević je bio uključen u obnovu kulturnog života zemlje – inicirao je osnivanje Udruženja Književnika Srbije i predsedavao osnivačkom skupštinom (kao što smo i videli u seriji).

Osuđen

Sve se promenilo nakon rezolucije Informbiroa i sukoba Staljina i Tita 1948. “Čistka nepodobnih” zahvatila je sve sfere jugoslovenskog društva, pa je tako stigla i do književnika. Marko Vranješević “pao je” kao žrtva tih turbulentnih dana.
U maju 1949. optužen je kao simpatizer Sovjeta i Staljina i uhapšen. Vrlo brzo nakon toga kolege su ga se odrekle isključivši ga iz Udruženja književnika koje je i sam osnovao. Kazna je bila predvidiva – pesnik je odveden na Goli otok gde je proveo dve mučne godine pune torture i ponižavanja.

Kažu da Vranješević ni u jednom trenutku nije priznao krivicu. Verovatno zato što ona nije ni postojala. Nije se, kao mnogi tamo, pokajao i samokritikovao. Nije, kako se u to vreme govorio, revidirao svoje stavove.

Posle dve godine tamnovanja doživeo je nervni slom nakon čega je prebačen u Beograd, na neuropsihijatrijsku kliniku i posle nekog vremena pušten kući.

Zaboravljen

Vranješević se od tamnovanja nikada nije oporavio – ni fizički ni psihički. Ipak je smogao snage da tokom 1955. i 1956. napiše autobiografski roman “Senka Golog otoka” – najverovatnije prvo pisano svedočanstvo, a sasvim sigurno prvi roman o tom strašnom mestu.

“Otopljavanje odnosa” i normalizaciju društva pratio je i povratak interesovanja za poeziju Marka Vranješevića. Zbirke “Olujna zemlja” i “Čujem vojsku” objavljene su tokom šezdesetih, a “Trnje i lovor” 1974. godine. Nažalost, bilo je kasno…
Marko Vranješević izvršio je samoubistvo skokom sa zgrade u kojoj je živeo u Beogradu 1974. godine. Kažu, novine su o tome prenele samo šturu vest – u toj i toj ulici, nađen je leš nepoznatog muškarca.

Roman “Senka Golog otoka” objavljen je tek u 21. veku, zaslugom Markovog unuka Igora,

(Istorijski zabavnik)