1
Razorni uragan Milton danas je glavna vest na svetu, a evo o kakvoj pojavi je reč i kako je dobila ime.
Zastrašujući snimci s Floride obilaze svet – uragan Milton uništava sve pred sobom, a izazvao je i ogroman broj razornih tornada.
Uragani, koji se još nazivaju ciklonima i tajfunima, nastaju nad okeanima u tropskim predelima, kada zbog velikog isparavanja morske vode dolazi do naglog pada pritiska vazduha. Radi se o snažnim vetrovima koji duvaju u vrtlogu oko središta vrlo niskog pritiska. Za razliku od tornada, uragan je puno veći i traje duže – nekad čak i danima.
Tornado traje od nekoliko sekundi do jednog sata. I dok uragani nastaju nad vodenom površinom, tornado obično nastaje na kopnu prilikom susreta hladnog i toplog vazduha. Kad je reč o brzini vetra, najjači zabeleženi uragan dosegnuo je brzinu vetra od čak 345 km/h. Razorna oluja nazvana Patricia 23. oktobra 2015. pogodila je Teksas.
Prečnik uragana najčešće se kreće od 80 do 600 km, a može biti visok od 8 do 15 km. Osim snažnog vetra razvija i grmljavinske oblake (kumulonimbuse), s mestimičnim jakim pljuskovima. Uraganski vetrovi na moru mogu razviti ogromne talase, a prilikom prelaska na kopno izazvati katastrofalna razaranja.
Naziv uragan odnosi se na jake tropske ciklone u severnom delu Atlantskog okeana, Karipskom moru, Meksičkom zalivu, zapadnom delu južnog Pacifika i jugoistočnom delu severnog Pacifika. U Indijskom okeanu, Bengalskom zalivu i Arapskom moru tropski cikloni poznati su pod imenom ciklon, a u zapadnom delu severnog Pacifika, Kini i Japanu – tajfun.
Uragani su jedine vremenske nepogode koje dobijaju imena kako bi se lakše razlikovale i pratile.
Sve do ranih 1950-ih tropske oluje i uragani pratili su se po godinama i redosledu kojim su se pojavljivali, ali stručnjaci su s vremenom zaključili da je korišćenje kratkih i lako pamtljivih imena najjednostavnije. Osim toga, tako su i smanjili zabune u slučajevima kada se više oluja pojavilo u isto vreme.
SAD je 1953. počeo da koristi ženska imena za oluje, a do 1978. i muška i ženska imena korišćena su za razlikovanje oluja severnog Pacifika.
Praksu imenovanja uragana i oluja isključivo ženskim imenima ubrzo su počele da prate i zemlje poput Australije i Novog Zelanda. Naravno, to nije nimalo oduševilo žensku populaciju meteorologa i naučne zajednice. Prva koja je javno istupila protiv te prakse bila je Roxcy Bolton. Isticala je kako nije fer to što se žene tako proizvoljno poistovećuju s katastrofama i pokrenula kampanju za „ravnopravnost“ – neka deo uragana nosi i muška imena.
Danas je za izbor imena zadužena Svetska meteorološka organizacija (WMO), koja ima strogu proceduru. Spisak imena rotira se svakih šest godina, ali u slučaju strašnih oluja s velikim brojem žrtava ta se imena brišu sa liste imena koja će se koristiti u budućnosti.
Spisak za 2023. koji počinje s Arlin i završava s Vitni ponovo će se koristiti 2029. godine. Među značajnijima su: Katrina, strašna oluja koja je pogodila Nju Orleans 2005. (koju je zamijenila Katia), i Flojd, umesto kojeg je stigao Frenklin.
U 2017. u istoriju su otišla i imena Harvi, Irma, Maria i Nejt. U 2021. je otpisano ime Ida, a kad se taj spisak ponovno bude koristio 2027, zameniće je Imani. Prema Svetskoj meteorološkoj organizaciji, od 1953. godine povučena su 94 imena.
Nekada su se imena oluja birala nasumično. Na primer, oluja koja je pogodila brod po imenu Antje i uništila mu jarbol nazvana je „Antjeov uragan“. Stotinama godina imena oluja birala su se po danima svetaca ili mesta koja su pogodile, poput uragana Galveston iz 1900. Tek su kasnije meteorolozi počeli da slede abecedni sistem, pri čemu bi ime prvog uragana sezone počinjalo s A, drugi bi počinjao na slovo B i tako dalje.
Naziv uragan dolazi od reči hurucane Taino Indijanaca, što znači ‘zao duh vetra’, a naziv ciklon dolazi od grčke reči koja znači ‘krug’, navodi Pun kufer. Ali, ta atmosferska pojava ima još mnogo imena. Na severu Tihog okeana zove se tajfun (kineski: veliki vetar), a u Australiji se zove willy-willy.
Postoji nekoliko vrsta ciklona: tropske depresije (kada vetar duva brzinom od 37 do 63 km/h), tropske oluje (brzina vetrova između 64 i 118 km/h) i uragani, kada vetrovi premašuju brzine od 118 km/h.
Najveći broj tropskih ciklona nastaje na okeanima u severnom delu tropske zone Tihog okeana – oko 32 godišnje, kada temperatura vode nije niža od 26 °C.
Svake sekunde veliki uragan oslobodi energiju 10 atomskih bombi.
Uragani koji se sporo kreću proizvode više padavina i mogu uzrokovati veću štetu i poplave od bržih, snažnijih uragana.
Prvi uragan u godini dobija ime koje počinje slovom A.
Sezona uragana je od juna do novembra, kada su mora najtoplija, što su idealni uslovi za razvoj uragana.
Planeta Jupiter ima uragan koji traje duže od 300 godina i veći je od Zemlje.
Uragan Dorian, razorni uragan pete kategorije, najintenzivnija je zabeležen tropski ciklon koji je pogodio Bahame, a smatra se najgorom prirodnom katastrofom u istoriji zemlje. Dorian se pojavio u septembru 2019. s maksimalnom brzinom vjetra od 295 km/h.
Prvi Evropljanin koji je opisao uragane bio je glavom i bradom Kristofor Kolumbo još 1495. godine.
Jedan od najgorih uragana u istoriji bio je ciklon Bhola, koji je krajem 1970. pogodio Istočni Pakistan, pri čemu je pola miliona ljudi nastradalo zbog strašnih poplava.
