0
Piše: Alexandra Laura Hidi Jovanović, doktorka medicine
Čini se da je zagađenje vazduha jedna od pretećih pošasti prošlog veka, koja ima značajan uticaj ne samo na neke sve spornije klimatske promene, već i na javno i individualno zdravlje.
Ova kriza javnog zdravlja dobija više pažnje, ali jedan kritični aspekt se često zanemaruje: kako zagađenje vazduha utiče na decu na jedinstvene, štetne načine. Nedavni podaci koje je objavila Svetska zdravstvena organizacija (SZO) pokazuju da zagađenje vazduha ima ogroman i užasan uticaj na zdravlje dece. Globalno, 93% sve dece živi u sredinama sa nivoom zagađenosti vazduha iznad smernica SZO. Više od jedne od četiri smrti dece mlađe od 5 godina je direktno ili indirektno povezani sa rizicima po životnu sredinu.
Suspendovani aerosoli poznati kao čestice (PM 10, PM 2,5) su dominantna toksična komponenta zagađenja ambijentalnog vazduha koju emituju različiti izvori, uključujući saobraćaj vozila, elektrane na ugalj, sagorevanje otpada i druge industrijske aktivnosti.
– Deca se mogu susresti sa zagađenjem vazduha u različitim okruženjima—za vreme raspusta, vanškolskih aktivnosti, sporta ili šetnje (ili vožnje biciklom) do i iz škole. Tokom ekstremnih događaja u vezi sa kvalitetom vazduha, kao što je prisustvo dima od požara ili teškog smoga, njihova izloženost će biti veća. Dve glavne vrste zagađivača u vazduhu su fine čestice i isparljiva organska jedinjenja .
– Čvrste materije se sastoje od mikroskopskih čvrstih čestica ili tečnih kapljica koje su dovoljno male da se udahnu. Izloženost ovim česticama u vazduhu može izazvati zdravstvene probleme, posebno kada uđu u pluća i krvotok.
– Emisije isparljivih organskih jedinjenja, sa druge strane, su gasovi na bazi ugljenika koji mogu izazvati: iritaciju očiju, nosa i grla, umor, otežano disanje i hronična zdravstvena stanja koja uključuju astmu, oštećenje jetre i centralnog nervnog sistema.
Pročitajte još:
Mnogi zagađivači spoljašnjeg vazduha sadrže kombinaciju čestica, isparljivih organska jedinjenja i drugih štetnih gasova. Evo nekih od najčešćih oblika:
– Dim od šumskog požara sadrži mešavinu finih čestica i isparljiva organska jedinjenja (VOC), iako glavni zdravstveni problemi zbog kratkotrajne izloženosti dolaze od prvih. Čestice prisutne u dimu požara mogu doći do pluća i srca nakon udisanja i uzrokovati zdravstvene probleme uključujući: kašalj, otežano disanje, višak sluzi i druga stanja pluća i disanja.
– Inverzije temperature mogu biti prirodni izvor zabrinutosti za kvalitet vazduha. Obično se topli i hladni vazduh mešaju vertikalno i sprečavaju da koncentracije zagađivača u vazduhu u blizini površine zemlje ne postanu previsoke. Međutim, tokom temperaturne inverzije, hladan vazduh u blizini površine biva zarobljen ispod sloja toplijeg vazduha i zagađivači se mogu nagomilati do nezdravih nivoa.
– Smog, obično uzrokovan industrijskim i saobraćajnim zagađenjem, može sadržati koncentracije VOC koje mogu negativno uticati na razvoj deteta. Kada su učenici izloženi visokim nivoima zagađenja vazduha, to može dovesti do toga da imaju sporije povećanje kognitivnih funkcija od učenika u regionima sa manje zagađenja vazduha .
– Ozon u vazduhu koji udišemo nastaje hemijskim reakcijama između VOC i oksida azota, koje se obično javljaju kada industrijske i saobraćajne emisije reaguju u prisustvu sunčeve svetlosti. Ove reakcije su posebno zabrinjavajuće tokom leta kada su temperature i dnevno svetlo na najvišim nivoima. Izloženost ozonu može izazvati respiratorne simptome i smanjenu funkciju pluća.
– Polen može biti značajan izvor simptoma alergije, posebno za decu koja se često igraju na otvorenom. Različite vrste biljaka proizvode polen tokom različitih delova godine, sezonske alergije nisu uvek ograničene na proleće i leto.
Kada je zagađenje spoljašnjeg vazduha veliko, to može uticati na kvalitet vazduha u kućama, školama i drugim zgradama. Na primer, utvrđeno je da učenici koji pohađaju škole u oblastima sa velikim prometom imaju više respiratornih zdravstvenih problema kao što su kašalj, sviranje u grudima i opšti simptomi alergije, nego deca koja pohađaju škole u oblastima sa manje zagađenim saobraćajem..
Dokazano je brojnim studijama da zagađenje vazduha utiče na decu još pre njihovog rođenja. Izloženost trudnice finom i ultrafinom PM direktno i indirektno dovodi do brojnih štetnih ishoda porođaja i uticaja na respiratorni sistem dece, imuni status, razvoj mozga i kardiometaboličko zdravlje.
Studije otkrivaju da komponente zagađenja vazduha i blizina saobraćaja smanjuju porođajnu težinu i povećavaju rizik od niske porođajne težine. Čvrsti zaključci o urođenim anomalijama i zagađenju vazduha otežani su manjim brojem dostupnih studija i nedoslednim nalazima, ali primećen je povećan rizik od urođenih srčanih anomalija.
Zagađenje ambijentalnog vazduha je odgovorno za značajno opterećenje respiratornim poremećajima kod dece, uključujući ne samo egzacerbacije astme i cistične fibroze, već i razvoj astme i alergijskih bolesti, kao i poremećaj funkcionalnog razvoja pluća.
Kratkoročno izlaganje ozonu, azot-dioksidu i zagađenju česticama povezano je sa smanjenom funkcijom pluća kod dece.
Dugotrajna izloženost u ranom detinjstvu zagađivačima iz okoline, posebno azot-dioksidu i finim česticama, povezana je sa naknadnim nivoom funkcije pluća kod dece.
Brojne studije podržavaju rastuću zabrinutost za efekte zagađenja vazduha, uglavnom zagađenje izduvnim gasovima, na centralni nervni sistem u toku razvoja. Epidemiološke studije sugerišu da postoje dokazi za prenatalno ili postnatalno izlaganje zagađenju za smanjenje neurokognitivne funkcije i povećanje rizika od poremećaja iz spektra autizma. Takođe postoji nekoliko studija koje otkrivaju povezanost poremećaja autističnog spektra sa NO2.
Zagađenje ambijentalnog vazduha i neki od njegovih sastojaka identifikovani su kao karcinogeni za ljude koji su posebno povezani sa povećanim rizikom od leukemije u detinjstvu. Međunarodna agencija za istraživanje raka je 2013. godine posebno klasifikovala spoljno zagađenje vazduha i PM, važnu komponentu zagađenja spoljašnjeg vazduha, kao poznate ljudske karcinogene, pored izduvnih gasova dizel i benzinskih motora i nekih nitroarena, koji su označeni 2014 godine.
Odnos između gojaznosti dece i životne sredine je višefaktoran i složen. Efekti zagađenja vazduha mogu biti direktni, kroz toksikološka svojstva čestica zagađivača ili indirektni, kroz, na primer, izbegavanje fizičke aktivnosti u oblastima velike gustine saobraćaja zbog bezbednosnih razloga.
Pročitajte još:
Jedan od najefikasnijih načina da zaštitite svoje dete od izlaganja zagađenju vazduha je praćenje nivoa indeksa kvaliteta vazduha u vašem području preko brojnih sajtova i praćenje smernica za fizičku aktivnost na otvorenom u odnosu na nivo osetljivosti vašeg deteta. Vežbanje može prouzrokovati da se unos vazduha poveća 10 do 20 puta u odnosu na nivo u toku mirovanja, povećavajući količinu zagađivača koji se prenose vazduhom koji ulaze u telo.
U danima kada je kvalitet spoljašnjeg vazduha posebno loš, kao što su vršni požari ili dani smoga, razmislite o preduzimanju sledećih mera predostrožnosti:
– Konsultacija sa lekarom vašeg deteta na kreiranju terapijskog plana za svakodnevno lečenje astme.
– Smanjenje izvora zagađenja vazduha u zatvorenom prostoru, kao što su spaljivanje drveta ili sveća, pušenje cigareta, prskanje aerosola i prženje ili pečenje mesa.
– Korišćenja prečistača vazduha da biste uklonili zagađivače iz vazduha iz vašeg doma.
– Odrasle osobe mogu da razmotre nošenje respiratornih maski nakon primene drugih metoda kontrole kvaliteta vazduha, ali se one ne preporučuju deci jer mogu da se ne uklapaju pravilno i utiču na sposobnost deteta da diše. Ako je kvalitet vazduha dovoljno loš da zahteva nošenje maske, deca treba da ostanu u zatvorenom prostoru.
– Uticaj zelenih površina na izloženost zagađenju vazduha i ublažavanje zdravstvenih efekata u zajednicama se sve više proučava. Zelene površine, uključujući drveće, parkove, zelene krovove i veliki prirodni prostor, pružaju značajne zdravstvene beneficije za stanovnike i poboljšavaju kvalitet vazduha.
– Ishrana. Studije naglašavaju zaštitne efekte od konzumiranja ribe kod majke, bogatog izvora omega-3-polusaturiranih masnih kiselina (PUFA). Folna kiselina (vitamin B) se rutinski preporučuje na osnovu dokaza da suplementacija može sprečiti defekte neuralne cevi. Nekoliko studija je istraživalo potencijal folne kiseline da ublaži zdravstvene efekte izazvane PM kod potomaka, ali potrebna su dalja istraživanja kako bi se potvrdio zaštitni kapacitet suplementacije folnom kiselinom protiv zdravstvenih efekata izazvanih PM nakon izlaganja u razvoju.
– Kada su u pitanju bebe, najbolja zaštita jeste dojenje. Istraživanja su pokazala da majčino mleko uklanja štetna dejstva PM (2.5) čestica i ugljen dioksida kod beba u prva 4 meseca. Majčino mleko deluje kao zaštitna barijera od ovih najvećih zagađivača.
Izloženost zagađenju i rezultirajući zdravstveni efekti mogu se najefikasnije poboljšati delovanjem na nivou razvoja, regulisanja i sprovođenja državne, nacionalne i međunarodne politike.
***
Bonus video: Kontinuirano zagađenje vazduha preti Srbiji: Stručnjak otkriva kada će ono opasti
