3
Na izložbi "O fabrikama i radnicima" u Muzeju Jugoslavije pažnju je privukla maketa čuvene "Zastave 101" koja je poklonjena Josipu Brozu Titu i koja je zapravo izrađena od delova od kojih je autentičan automobil pravljen, a mnogim posetiocima posebno su bile zanimljive puške i čitav arsenal naoružanja. Zanimljivo je da mnogi od njih nose posvetu poput "Prvi uzorak posvećen drugu Titu".
Muzej Jugoslavije proslavio je danas 25 godina postojanja otvaranjem nove izložbe „O fabrikama i radnicima“, posvećene industrijalizaciji na teritoriji današnje Srbije od njenih početaka do danas. Ovim fenomenom bave se u saradnji sa Muzejem nauke i tehnike, a u cilju da se posetioci podsete na to da su se, iako sada možda zvuči neverovatno, u Jugoslaviji proizdvodili kompjuteri i brojna visoka tehnologija, cvetala je industrija teksitila, proizvodilo se oružje kao i automobili.
– Želja nam je bila da pokrijemo različite fenomene koji se odnose na proces industrijalizacije, industriju i onoga što je ostalo iza nje u ovom dobu deindustrijalizacije – bilo da je u pitanju uticaj na životnu sredinu, srednje i visoko obrazovanje, položaj radnika, uloga stranog i domaćeg kapitala… A sve to kroz primere nekoliko velikih industrijskih centara: Kragujevac, u kojem se nalazio Vojno- tehnički zavod, kasnije preimenovan u fabriku „Crvena zastava“, potom Leskovac, sa Tekstilnom industrijom, Zrenjanin sa Industrijsko-poljoprivrednim kombinatom „Servo Mihalj“, Bor i Majdanpek, sa rudarskim kombinatima i Niš sa Elektronskom industrijom. Svaki od ovih velikih industrijskih kompleksa izvršili su ogroman uticaj na sredinu u kojoj su ponikli, toliko da se njihovo građanstvo vrlo često identifikovalo sa tim fabrikama, smatrajući ih delom svog identiteta – objašnjava Radovan Cukić, kustos i koautor izložbe, dodajući da o tim nekadašnjim jugoslovenskim gigantima, danas uglavnom propalim, svedoče brojni materijali.
Gledajući izložbu, uz stručno vođenje Jovane Nedeljković, saznali smo koji se grad nazivao „jugoslovenskim Detroitom“, a koji „srpskim Mančesterom“…
Priča o jugoslovenskom Detroitu
Prvi lokalitet na koji nailazimo je Kragujevac koji je, kako ističe Nedeljkovićeva, po mnogo čemu bio prvi. Izložen je model za skulpturu Ota Loga – radnika livca čiji se original nalazi ispred nekadašnje direkcije Zavoda Crvena Zastava. Kada gledamo osnovu na kojoj radnik stoji, možemo da pratimo sam razvoj topolivnice.
– Za Kragujevac se zato kaže „Grad od topa do automobila“. Godine 1853. je krenula proizvodnja oružja i razvoj industrije u Srbiji. Drugi značajan datum je 1876. tada su izbile prve radničke demonstracije i prvi štrajk na prostoru Srbije – kaže kustoskinja i koautorka izložbe.
Na obodu postolja možemo videti i repliku zastave na kojoj piše „Samouprava“ sa pomenutog štrajka koji je postao poznat pod nazivnom „Crveni barjak“. Kako ističe Nedeljkovićeva, ove radničke demonstracije su u periodu socijalizma i socijalističke Jugoslavije bile jako važne.
Naposletku možemo videti reljef na kojem su predstavljeni Fića i autobus i godina 1953 – to je period kada je uvedeno radničko samoupravljanje i kada je kolektiv fabrike doneo odluku da se sa proizvodnje oružja pređe na proizvodnju automobila. Tada Kragujevac ponosno dobija naziv „jugoslovenski Detroit“.
Pažnju nam privlači i maketa čuvene „Zastave 101“ koja je, kako smo saznali, poklonjena Josipu Brozu Titu i koja je zapravo izrađena od delova od kojih je autentičan automobil pravljen. Mnogim posetiocima posebno su bile zanimljive i puške i čitav arsenal naoružanja. Zanimljivo je da mnogi od njih nose posvetu poput „Prvi uzorak posvećen drugu Titu“ – u pitanju je „Karabin 24“ koji je korišćen za lov i koji mu je poklonjen pedesetih godina.
– U vreme socijalističke Jugoslavije bila je čuvena parola „Mi gradimo fabriku, fabrika gradi nas“ i u okviru zavoda „Crvena zastava“ su organizovane različite umetničke sekcije za same radnike. Možete videti kataloge likovne sekcije, KUD Zastava koje je funkcionisalo pri fabrici i nekoliko zbirki pesama radnika iz osamdesetih…
Leskovac „srpski Mančester“
Grad koji je nosio epitet „srpski Mančester“, ovo ime poneo je između dva svetska rata kada je bio jedan od centara tekstilne industrije na tom prostoru. Ovom prilikom predstavljeno je nekoliko predmeta koji su iz Muzeja Jugoslavije i nekoliko pozajmljeno iz Narodnog muzeja u Leskovcu. Posetioci su mogli da vide autentične nošnje i predmete koji predstavljaju cvetanje ove industrije u to vreme.
Izložba „O fabrikama i radnicima“ biće otvorena do 15. februara u Muzeju Jugoslavije, dok će drugi deo postavke publika moći da vidi od 7. decembra u Muzeju nauke i tehnike. Izložbu je pripremio kustoski tim: Ada Vlajić i Rifat Kulenović, Jovana Nedeljković i Radovan Cukić. Autorka postavke u oba muzeja je Breda Bizjak.
Bonus video: Kuća cveća na Titov rođendan