Madam Baterflaj Foto: Arhiva Narodnog pozoriša

Taj 11. februar 1920. godine bio je poseban za Beograđane, jer je novooformljeni operski ansambl Narodnog pozorišta u Beogradu, pod dirigentskom upravom Stanislava Biničkog, u sali nekadašnjeg Manježa, premijerno izveo Pučinijevo remek-delo „Madam Baterflaj“.

Odmah posle Prvog svetskog rata, 1919. godine, osnovan je operski ansambl u okviru Narodnog pozorišta, a za prvu premijeru odabrana priča o tragičnoj sudbini japanske gejše, njenoj iskrenoj i čistoj ljubavi punoj čežnje, razočaranja i stradanja, koju je beogradska publika gledala 1911. u izvođenju ansambla Opere iz Zagreba.

U sali nekadašnje škole za jahanje, gde su, zbog ruinirane glavne zgrade, do 1922. prikazivane predstave Narodnog pozorišta (danas se na tom mestu nalazi zgrada Jugoslovenskog dramskog pozorišta), naslovnu ulogu pevala je Jelena Lovšinska, Suzuki je bila Teodora Arsenović, a Pinkertona je dočarao popularni Vojislav Turinski, koji je predstavu i režirao. Zanimljivo je da je scenografsko rešenje ove predstave uradio poznati srpski slikar Jovan Bijelić.

Stanislav Binički, Foto: Arhiva Narodnog pozoriša

Kritika je istakla znatne vokalne mogućnosti Lovšinske, ali i glumačke sposobnosti ostalih protagonista, koji su korektno pevali svoje partije, Teodore Arsenović i, naročito, dikcijski izvrsnog Vojislava Turinskog.

Tri dana posle premijere, u „Politici“ je objavljeno pismo Albera Rutijea, koji je predstavljen kao francuski umetnik. On je slučajno prolazio kroz Beograd i prisustvovao premijeri.

“Premijera Madam Baterflaj sakupila je u sredu, u negdašnji Manež, pretvoren u veoma koketno pozorište, elitu beogradskog društva. To muzičko delo Pučinijevo, koje ima svetski uspeh, izvedeno je u svim tačkama na besprekoran način. Orkestar pod veštom upravom majora Biničkog, umeo je da da, iako mu je njegov broj ograničen, sve finese tih lepih muzičkih stranica sa jednom umetnošću koja čini čast i otmenome šefu i muzičarima pod njegovom upravom“, napisao je Rutije i dodao da „što se interpretacije tiče, ona je prevazišla sve naše nade“.

„Mi nismo nikad mogli zamisliti da Beograd ima artističke elemente koji su u stanju da se sa uspehom poduhvate jedne opere takve zamašnosti, i možemo samo iskreno da čestitamo g. Turinskom i g. Ertlu i gci Lovšinskoj na divnim trenucima koje smo, blagodareći njima, proveli. G. Turinski je lirski tenor, gipkog i dobro obojenog glasa, savršene dikcije i artikulacije, on vlada scenom, isto kao i njegov partner g. Ertl, sa jednom neobičnom lakoćom“… naveo je, između ostalog, Alber Rutije u svom pismu.

Jelena Lovšinska, Foto: Arhiva Narodnog pozoriša

Rutije je zabeležio i da je pred kraj prvog čina, tokom dueta Ćo Ćo San i Pinkertona, nestalo struje što je ostavilo dvoranu u potpunom mraku i primorao orkestar da na prečac stane.

“To, međutim, nije ni malo zbunilo ljubavnički par koji je odgugutao svoj divni duet, dajući na taj način pravu sliku svog velikog talenta. U svakoj drugoj zemlji taj bi podvig doneo artistima bezbrojna izazivanja, ali u Beogradu, mi smo sa iznenađenjem videli da je publiku vrlo teško oduševiti, a to nije okolnost koja može da ohrabri umetnost i umetnike, koji su se, međutim, pokazali tako dostojni da to oduševljenje probude“, zapisao je te 1920. Alber Rutije.

“Madam Baterflaj” je jedna od najizvođenijih opera, a premijeru je imala u milanskoj Skali 17. februara 1904. godine .

Teodora Arsenovic , Foto: Arhiva Narodnog pozoriša

Pučini je, boraveći u Londonu 1900, gledao predstavu “Madam Baterflaj” američkog dramskog pisca i producenta Davida Belaska. Iako nije znao engleski, dirnula ga je priča Džona Longa i početkom 1901, zajedno sa libretistima Luidijem Ilikom i Đuzepeom Đakozom, počeo je da radi na novom delu.

Ilika je čak putovao u Nagasaki kako bi istraživao domaći folklor, Pučini je istraživao japansku muziku, čak je posetio suprugu japanskog ambasadora u Italiji koja mu je pevala narodne japanske pesme.
Upravo zbog tolikog zalaganja, iznenadile su ga reakcije publike na premijeri koja je otvoreno ismejala operu “Madam Baterflaj”, a njenu heroinu doživela kao kopiju Mimi iz “Boema”.

Pučini je prepravio operu, predugi drugi čin je podelio u dva dela i novo izvođenje 28. maja doživelo je veliki uspeh. Usledile su još dve nove verzije, ali sve tri su sadržale jednu od najpoznatijih arija sopranskog repertoara “Un bel di”.

Vojislav Turinski, Foto: Arhiva Narodno pozorište

Što se tiče Opere Narodnog pozorišta, posle angažovanja ruskih umetnika-emigranata i prvih srpskih školovanih pevača, između dva svetska rata, Opera je, izvođenjima „Salome”, „Borisa Godunova”, “Četiri grubijana”, „Seviljskog bereberina”, nastojala da se što brže približi operskim teatrima Evrope, koji su do tada već prešli razvojni put dug više od dva veka.

Drugi svetski rat je umnogome onemogućio uspešan rad Opere, između ostalog, zbog toga što je u nemačkom i savezničkom bombardovanju Beograda, zgrada bila delimično srušena, a fundus dekora, kostima i rekvizite u potpunosti uništen.

Zahvaljujući dirigentu Oskaru Danonu, prvom posleratnom direktoru beogradske Opere, i neviđenom entuzijazmu svih izvođača u uslovima kada je Narodno pozorište bilo još uvek bez stakala, bez grejanja i kada su se dekor i kostimi pravili čak i od padobranskog platna, već 17. februara 1945. održana je premijera „Evgenija Onjegina” Petra Iljiča Čajkovskog, a do završetka sezone 1944/1945. i premijere „Pajaca”, „Boema”, „Toske” i „Prodane neveste“.

“Zlatni period” Opere Narodnog pozorišta počeo je 1954. uspešnim koncertnim izvođenjemi opere „Boris Godunov” u Bazelu, Cirihu i Ženevi i snimanjem za gramofonsku kompaniju DECCA sedam kapitalnih operskih dela ruskih kompozitora 19 veka („Boris Godunov”, „Hovanščina”, „Evgenije Onjegin”, „Pikova dama”, „Knez Igor”, „Ivan Susanjin” i „Snjeguročka”).

Narodno pozorište u Beogradu, Foto: Profimedia.rs

Posle 138 evropskih prezentacija ostvarenih muzičko-scenskih tumačenja 14 opera iz svetske i tri iz jugoslovenske baštine “zlatni period” beogradske Opere je završen 1969. godine predstavom „Mazepa” Petra Iljiča Čajkovskog na sceni pozorišta “Theater des Westens” u zapadnom Berlinu.

Svetska štampa je u to vreme sa velikim interesovanjem pratila svih 36 gostovanja beogradskog operskog ansambla u najpoznatijim evropskim operskim centrima kao što su Milano, Beč, Rim, Pariz, Berlin, Venecija, Madrid i na najznačajnijim muzičkim festivalima u Firenci, Edinburgu, Vizbadenu, Lozani i Atini.

Eminentni muzički kritičari isticali su uigranost i lepotu nastupa ansambla, izuzetne solističke kreacije, zvučnu nadmoćnost hora, atraktivnost igre baletskog ansambla i profesionalno sviranje orkestra, uz ocenu da je Opera Narodnog pozorišta tih godina uspela da stane uz operske teatre u Evropi koji su već imali izgrađen sopstveni izvođački stil i izrazitu muzičko-scensku fizionomiju i da da vredan repertoarski, izvođački i muzički doprinos svetskoj operskoj reprodukciji,

U istoriji beogradske Opere ostaće upisana imena Bahrije Nuri-Hadžić, Milorada Jovanovića, Žarka Cvejića, Stanoja Jankovića, Melanije Bugarinović, Miroslava Čangalovića, Milice Miladinović, Biserke Cvejić, Radmile Bakočević, Milke Stojanović, Dobrile Bogošević, Đurđevke Čakarević, Brede Kalef, Dušana Popovića, Aleksandra Marinkovića, Nikole Mitića, Zvonimira Krnetića, Radmile Smiljanić, Živana Saramandića, Gordane Jevtović, Krešimira Baranovića, Oskara Danona, Dušana Miladinovića, Bogdana Babića i drugih velikana.