Moguće da je na ovom mestu bila kancelarija jednog izuzetno važnog službenika visokog ranga poznatom po spisu Notitia Dignutatum sa kraja 4. veka pod imenom comes sacrarum largitionum, kaže rukovodilac projekta Viminacijum doktor Miomir Korać. Na prostoru logora rimske legije (castrum) u Viminacijumu najnovija istraživanja obuhvatila su Principijum odnosno vojnu komandu.
– Postoji više od sto komandi rimskih legija ali sve one leže pod velikim gradovima, tako da ih je nemoguće istražiti, ovo je jedinstveni lokalitet i jedinstvena šansa za tako nešto – ističe Korać za Nova.rs.
Prema njegovim rečima na lokalitetu je pronađen i novac koji govori o velikom bogatstvu rimskih vojskovođa.
Kako su legije i utvrđenja bili organizovani i kako teku istraživanja, Korać je napisao u vrlo zanimljivom tekstu koji bi mogao postati predložak za uzbudljiv film sa istorijskom tematikom.
Piše: Miomir Korać
Principij ili vojna komanda / štab legije je centralni objekat u svakom legijskom logoru i jedan od najvećih. Smešta se po pravilu u središnjem delu utvrđenja neposredno uz raskrsnicu dve glavne ulice (via principalis i via praetoria) koje spajaju tri od ukupno četiri kapije logora. Iz principija legat, komandant legije (legatus legionis) sa stotinu oficira upravlja akcijama rukovodi rimskim jedinicama, pešadijskim i konjičkim. Brojčano rimska legija je imala oko 5.500 legionara aukzilijarnih jedinica. Bila je podeljena na 10 kohorti od kojih je svaka kohorta imala po 480 legionara a deseta kohorta je bila brojnija i imala je 800 legionara.,
U objektu koji je prema inicijalnim iskopavanjima i rezultatima geofizičkih snimanja dimenzija od najmanje 70 x 50 m (ukupne površine preko 3500 m2, od kojih je u ovom trenutku istraženo oko 800 m2) nalaze se kancelarije oficira, oružarnice (armamentaria), svetilište (sacelum), u kome se čuvala legijska blagajna (aerarium) iz koje su isplaćivane plate, kao i prostorija u kojoj su čuvane zastave i insignije – simboli legije, ono što je najsvetije i najvažnije rimskom legionaru. Detektovano je više od 40 prostorija je su smeštene u unutrašnjem prostoru sa navedenim funkcijama. Generalno ceo koncept ovog monumentalnog objekta je bio sličan forumu u gradovima. Principiji u drugim legijskim logorima u rimskom carstvu su istraženi samo u nanjim delovima i istraživačima se po prvi put ukazuje prilika sa istraže principij u celosti.
Principij se sastoji iz većeg centralnog dvorišta sa peristilom, vojničke verzije gradskog foruma u kome su se okupljali vojnici i oficiri tokom svečanosti ili prilikom dogovora za vojne operacije. Iza prostora peristila se nalazio i prostrani zatvoreni prostor gde je smeštena bazilika i poprečna sala koja je podeljena na brodove. I peristil i pomentuti zatvoreni prostor okružen je kolonadama stubova. Za sada je pronađeno nekoliko monumentalnim stubova. U ovom prostoru nalazile su se dve visoka platforma (tribunal), odakle se komandant (legatus legionis) obraćao trupama ili je vršio suđenja. Po pravilu postavljen od imperatora legatus legionis je vršio i sudsku funkciju i mogao je da izrekne čak i smrtnu kaznu. Ove platforme nalazile su se u naspramnim uglovima sale.
U uglu centralnog prostora nalazio se objekat za vodosnabdevanje. Tu je bila fontana do koje je voda dovedena olovnim cevima unutrašnjeg prečnika oko pet cm. Bazen formiraju vertikalno postavljene uske kamene ploče debljine između ispod 10 cm spojene hidrauličnim malterom. Unutrašnje dimenzije bazena su 1,5 x 1,5 m, a spoljne dimenzije temeljnih zona 2,80 x 2,80 m.
Principij je uništen tokom hunske invazije 441/443. godine, a tokom vekova lokalno stanovništvo je koristilo kamen i opeku kao besplatan građevinski materijal za podizanje kuća u obližnjim selima.
Ono što odmah vidljivo to je monumentalnost i dobra očuvanost zidova koji nedmosmisleno ukazuju na višespratnost objekta. Principij je bio pokriven tegulama i imbreksima posebnom vrstom krovnog crepa karakterističnom za rimski način gradnje. Za sada prosečna očuvana visina zidova je oko 1,40 m i njihova širina 0,80 m. Postoji više građevinskih faza koje nam omogućavaju nam da utvrdimo relativnu hronologiju objekta koji je živeo skoro 400 godina.
Jasno su izdvojene dve građevinske faze koje se međusobno odlikuju posebnim karakteristikama. Ove faze se poklapaju sa situacijom na drugim delovima rimskog logora i značajno doprinose hronologiji principija. Prva faza je izgrađena od lokalnog materijala, prirodno pečene opeke koja je vađena iz obližnjeg majdana. Ova prirodno pečena opeka nastala u određenom geološkom periodu ima tako čvrstu struktura da se poredi sa kamenim kvaderima. Temeljne zone su građene od lomljenih komada vezanih krečnim malterom dok su nadzemni delovi građeni od tesanika koji u velikoj meri podsećaju na pravu pečenu opeku. Zidovi su u temeljnim zonama širine oko 90 cm a u nadzemnim 80 cm. Međutim temeljne zone svedoče o monumentalnosti objekta i samom svojom masivnošću. Temelji objekta ove veličine sežu do 1,2 m u dubinu. Nažalost zbog viševekovne destrukcije u nadzemnim zonama nije očuvano više od pet redova tesanika do ukupne visine od 0,50 m.
Kasnija faza građena je od kristalastog škriljca eksploatisanog u kamenolomima oko današnjeg Rama, nekadašnje rimske Lederate. Ovaj kamen je bio veoma popularan među savremenim stanovništvom i mlađe faze su neuporedivo lošije očuvane jer su zidovi mestimično i komplet povađeni da bi se antički kamen iskoristio kao građevinski materijal. Prirodnu opeku, lokalno poznatu kao crvenka niko skoro nije hteo da koristi kao građevinski materijal i paradoksalno sve ranije arhitektonske faze su daleko očuvanije. Kasniji zidovi su građeni od krečnjačkih kvadera podignutim na temeljima od ramskog škriljca vezanim krečnim malterom. Očuvana visina kasnijih zidova retko prelazi 60-70 cm i građeni su na nešto skromnijim temeljima koji su zbog boljeg kvaliteta materijala mogli nositi podjednako monumentalne zidove.
Nekoliko stubova pronađenih u prostorijama oko centralnog peristila potvrđuje postojanje kolonada. Stubovi se takođe mogu jasno podeliti u dve vrste prema kvalitetu materijala od koga su izrađeni. Polovina pronađenih stubova je od kvalitetnog dobro obrađenog krečnjaka koji odiše kvalitetom izrade koja dolikuje jednom ovako monumentalnom objektu. Druga polovina stubova pripada daleko lošijem krečnjaku, koji po svom kvalitetu nije ni približan prethodnoj grupi i koji se rasipa na najmanji dodir onemogućavajući bilo kakva ozbiljnija pomeranja ili radove na rekonstrukciji.
U ovom trenutku istraženo je u celosti ili delimično osam prostorija koje se sve nalaze u istočnom delu objekta, kao i deo centralnog foruma sa delom peristila i deo bazilike sa jednim od tribunala na istočnoj strani. Od ovih osam prostorija tri su manje standardne pravougaone forme sa izlazom na peristil. Jedna od prostorija je znatno većih dimenzija i popločana je malim dekorativnim podnim pločicama u vidu leptira ili peščanog sata. U ovoj prostoriji konstatovani su i ostaci zidne dekoracije u vidu crvenih i belih polja, bordura i elementima predstava (radi se o floralnim motivima) koje na žalost zbog slabe očuvanosti ne možemo u potpunosti da interpretiramo. Na delovima očuvanih malternih površina konstatovani su tragovi slova od kojih je za sada moguće izdvojiti samo IM.
U drugoj građevinskoj fazi tokom koje dolazi do značajnog uvećanja objekta dolazi do uvođenja sistema podnog i zidnog sistema grejanja duž spoljnog zida objekta. Ovom prilikom dolazi do s jedne strane uvećanja nekih i dogradnje potpuno novih prostorija. Istu situaciju sreli smo i u bazilici gde je prostor tribunala pomeren ka novom spoljnom zidu objekta pri tome zadržavajući iste gabarite. Tribunal je posebno dograđen stvaranjem podrumskog prostora koji se nalazio ispod platforme, a bio je popločan opekama signiranim pečatom LEG VII CL Poznato je da su opeke sa ovom pečatima proizvođene u figlinama (radionicama) Viminacijuma i čak su izvožene duž Dunava što ukazujuju na njihovu veliku produkciji.
U jednoj od prostorija obeleženoj u internoj numerologiji pod brojem tri nakon uklanjanja krovnog šuta pronađeno je više komada oružja i oštećene vojne opreme. U istoj prostoriji pronađena je ostava od 120 primeraka srebrnog novca (denari i antoninijani) među kojima dominiraju primerci vojnih careva III veka, pre svega Galijena, Klaudija II i Aurelijana. Ove ostave spadaju u klasične ostave u kojima se čuva tradicionalno kvalitetan srebrni novac tokom ekonomske krize u kombinaciji sa inflatornim novcem nastalim smanjivanjem procenta srebra u kovanim primercima pojedinih careva. Ostave sličnog sastava pronalažene su i u drugim legijskim logorima širom carstva ali s obzirom na njihovu malu brojnost smatraju se retkom i vrlo specifičnom vrstom nalaza. Pronađena ostava ima dvostruku izuzetnu vrednost. Sa jedne strane one su izuzetno retke a sa druge strane izuzetano mesto gde je ona pronađena- Svakako se radi o prostoriji gde je čuvan novac za isplatu stipendija ili plate rimskim legionarima. Radi se o izuzetno velikim količinama novca jer je u rimskom logoru (kastrumu) stacionirano između 5.000 i 6.000 legionara a njihova četvoromesečna plata se kretala od 300 do 2.400 sestercija. Takođe ova ostava predstavlja izuzetno važan naučni izvor koji jasno govori o monetarnim tokovima i načinu finansiranja vojske u vremenima izrazite ekonomske krize.
Da li smo na pragu otkrića fiscus scrinium-a koji samo poznat iz antičkih izvora. ali nikad nije bio potvrđen arheološkim iskopavanjima. Moguće da je na ovom mestu bila kancelarija jednog izuzetno važnog službenika visokog ranga poznatom po spisu Notitia Dignutatum sa kraja 4. veka pod imenom comes sacrarum largitionum.
Legionari su izuzetno dobro plaćena kategorija stanovništva. Primaju platu u srebnrnim denarima. Služili su vojsku od 16, 20 ili 25 godina u zavisnosti pod kojim su imperatorom obavljali profesionalnu vojnu službu. Posle odsluženog profesionalnog vojnog roka dobijali su tzv veteransku apanazu 20.000 sestercija odnosno 5.000 denara kao i veći poljoprivredni posed po pravilu u pograničnim provincijama kako bi se na taj način imala i kontrola nad graničnim provincijama.
Rimski legionari su primali platu (stipendiarum) tri puta godišnje: 1. januara. 1. maja i 1. septembra. Plata se obračunaala u sestercijima a najčešće primana u srebrnim denarima. Konverzija rimskog novca je bila sledeća: 1 sestercij = 1 drahma = 7 obola ili 1 denarij = 28 obola odnosno i denar = 4 sestercija. Sa jednim sestercijem ste u rimsko doba mogli da kupite 3 i 1/3 magarca. Rimska je vojska imala mnogo činova i funkcija , ali samo tri različita platna razreda: osnovni, plati i pol (sesquiplicarius) i dvostruka plaća (duplicarius). U vreme Cezara legionar je primao oko 900 sestercija a u 3. veku pod Maksimonom Tračaninom čak 7200 sestercija. Poznato je, naravno kao izuzetak ,da je jedan legionar visokog ranga, Legatus Augusti pro praetore je dobio godišnju stipendiju čak 432.000 sestercija. Osim toga vojnici su imali i dva druga oblika prihoda vojnika, annona i donativa, a rimskoj državi su izdvajali od prihoda određeni iznos za odecu i hranu.
Plate legionara kroz rimski period
Caesar/Augustus 300 sestercija tri puta godišnje ukupno 900 (ili oko 3000 magaraca)
Domitian (A.D. 84) 400 sestercija tri puta godišnje ukupno 1,200 (ili oko 4000 magaraca)
Septimius Severus (A.D. 197) 800 sestercija tri puta godišnje ukupno 2,400 (ili oko 8000 magaraca)
Caracalla – 1,200 sestercija tri puta godišnje ukupno 3,600 (ili oko 12.000 magaraca)
Maximinus Thrax (A.D. 235) 2,400 sestercija tri puta godišnje ukupno 7,200 (ili oko 24.000 magaraca)
Spomenici legata VII Klaudijeve legije
Za sada nam je sa Viminacijuma, iz epigrafskih izvora poznat legat Marcus Laelius Maximus koji je komandovao legijom na Viminacijumu oko 195. godine a iza sebe je ostavio dva značajna natpisa. Jedan natpis je posvećen boginji Dijani a drugi je spisak sa naznačenim poreklom vojnika VII Klaudijeve legije koji spada među najznačajnije naučne izvore za proučavanje ustrojstva legije i regrutaciju legionara:
Koje je tvoje mišljenje o ovoj temi?
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare