1
Delo "Njujork I" slavnog holandskog slikara Pita Mondrijana čitavih 75 godina visilo je naopako u najčuvenijim muzejima i galerijama na svetu.
Isprepletene linije načinjene od crvene, žute, bele i crvene lepljive trake na beloj pozadini, koje tvore ovu sliku, toliko su, izgleda, istoričarima umetnosti i kustosima bile slične, da je napravljena ogromna omaška. Okrenuta je naopako i tako ju je publika širom sveta, naglavačke, gledala više od sedam decenija.
– Zgušnjavanje isprepletanih linija bi trebalo da bude na vrhu, poput tamnog neba, a ne na dnu – izjavila je Suzan Mejer-Biser, istoričarka umetnosti i kustoskinja nemačkog muzeja Kunstsamlung.
Ovo delo prvi put je izloženo 1941. u čuvenom njujorškom muzeju Moma, a od 1980. godine našlo se u umetničkoj kolekciji nemačke države Severne Rajne-Vestfalije, u Dizeldorfu.
– Kada sam ostalim kustosima skrenula pažnju na grešku, svi su shvatili ono što je očigledno. Slika „Njujork I“ (New York City I) je sve vreme bila okrenuta naopačke – izjavila je kustoskinja za BBC.
A kako je istoričarka umetnosti došla do ovog otkrića? Dok su pripremali izložbu u dizeldorfskoj galeriji Kunstsamlung „Mondrijan. Evolucija“, koja je otvorena juče i trajaće do polovine februara naredne godine, videla je da još jedno delo slične kompozicije iz istog serijala nazvano samo „Njujork“ (New York City), koje se nalazi u pariskom Pompidu centru, „zgušnjavajuće“ linije ima u vrhu, a ne dnu platna. A onda je naletela i na jednu od retkih fotografija iz ateljea Holanđanina, objavljenu u američkom magazinu „Town and Country“ 1944. godine, koja svedoči da ista ta slika stoji na štafelaju obrnuto od onoga kako su je izlagali po svetskim muzejima.
Iako je na pogrešan način izlagano tolike decenije, greška neće biti ispravljena. Razlog – da bi se izbegla eventualna oštećenja. Tačnije – da se ne bi raspala!
Serijal slika nazvanih po američkom gradu, u kojem je živeo, Mondrijan je radio tokom 1941. i 1942. godine i neke od njih su ostale nezavršene. Iako načinjene u poznoj fazi umetnikovog života kritičari su taj serijal videli kao „revoluciju u Mondrijanovom strogom konceptu oblika“.
Ovo otkriće, zanimljivo, došlo je u godini kada se obeležava vek i po od rođenja „letećeg Holanđanina slikarstva“, kako su umetnika odavno prozvali. Rođen je 1872. godine u Amersfortu, a za života često je menjao adrese. Od Amsterdama, preko Pariza, gde je „koketirao“ s kubizmom i Londona, do Njujorka, gde se na kraju nastanio i skončao 1. februara 1944. godine.
Jedan je od najvažnijih slikara 20. veka, utemeljivač apstrakcije i neoplasticizma, čija su dela odavno narasla polje likovne umetnosti. Mondrijanov opus umnogome je uticao na arhitekturu, dizajn, pa i modu. Jedno od slikarevih najrevolucionarnijih dela jeste „Kompozicija sa plavom, žutom, crvenom, crnom i sivom“, načinjena pre ravno jednog veka, koja se danas čuva u Stedelijk muzeju u Amsterdamu.
Mondrijan je bio i teoretičar umetnosti, član Holandskog teozofskog društva, suosnivač umetničke grupe i poketa „De Stijl“, a tragajući za „nereprezentativnom formom slikarstva“ izmislio je neoplasticizam.
– Želim da se istini približim najviše što je moguće – bio je kredo Pita Mondrijana.
Kuriozitet je da je jedna od prvih institucija na svetu, koja je postala vlasnik jednog dela Pita Mondrijana, bio Narodni muzej u Beogradu. Naime, još 1929. godine Mondrijan je u Parizu naslikao „Kompoziciju II“. Samo dve godine kasnije to delo, uz još četrdesetak vrednih umetničkih radova, već je bilo u Beogradu. I to zahvaljujući naporima proširenja diplomatskih odnosa Jugoslavije i Holandije, kao i ekonomske i kulturne saradnje.
Tadašnji počasni konzul Kraljevine Jugoslavije u Amsterdamu Kornelis Dirk Merens želeo je da unapredi ličnu, kulturnu i ekonomsku saradnju dve zemlje, i osnovao je Društvo ljubitelja Jugoslavije. I to društvo realizovalo je Merensovu misiju o darivanju 42 umetnička rada Narodnom muzeju, među kojima su i bila vredna dela Van Goga i već pomenuta „Kompozicija II“ Mondrijana. Ceremonija uručenja poklona knezu Pavlu i tadašnjem muzejskom direktoru Milanu Kašaninu održana je 1931, a godinu dana kasnije realizovana je izložba jugoslovenskih umetnika u Stedelijk muzeju u Amsterdamu.
Bonus video: Luvr, najveći muzej na svetu
