Televizijska serija “Otpisani” jedna je od najgledanijih jugoslovenskih serija. U Kini odmah iza Valtera. Stigli su i do svemira – doduše u stripu. U vreme pandemije koronavirusa kada je zabranjen izlazak starijima od 65 godina Tihi se pojavio na društvenim mrežama u mimu s porukom: „Javi štabu, noćas prebacujemo novu grupu penzionera u šumu”.
”Otpisani” su od 2003. do 2019. godine na RTS-u reprizirani sedam puta. I u novom milenijumu našli su se u deset najgledanijih domaćih TV serija.
U seriji je kao knjigovezac igrao i Mića Tomić. Najstariji Topalović, iz “Maratonaca”, Maksimilijan je kao dvadesetogodišnjak u okupiranom Beogradu poneo sasvim drugu ulogu.
– Pored nastojanja da se oslobode iz zatvora, pomognu porodice uhapšenih članova, Narodnooslobodilački front je vodio brigu o uhapšenim članovima komunističkog pokreta otpora. Za ove potrebe angažovana su i lica koja su kuvala, prala odeću i odnosila hranu u logor na Banjici. Jedan od ljudi koji su obavljalji ove zadatke bio je doajen našeg glumišta Mića Tomić. Kao skojevac bio je deo komunističkog pokreta otpora na Dedinju i povremeno je nosio pakete u logor na Banjici – objašnjava istoričar Rade Ristanović, naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju u Beogradu.
Iz nedavno objavljene knjige “Beogradski komunisti: Komunistički pokret otpora u okupiranom Beogradu 1941. -1944.” (Institut za savremenu istoriju i Catena Mundi) čiji je autor Ristanović, promalja se sasvim druga slika okupiranog Beograda u odnosu na onu koju nude “Otpisani”. Na beogradskoj kaldrmi među atentatorima našao se i poznati posleratni filmski režiser.
Njegovu grupu organizuje daroviti vajar, učenik Rista Stijovića i budući jugoslovenski ambasador u SAD. Scenarist “Otpisanih” Dragan Marković nije krio da je urbanog gerilca kreirao upravo po Vojislavu Voji Nanoviću, našem prvom češkom đaku. Kurs filmske režije Nanović je završio ‘46. u Barandovu. Predavači: Sergej Ejzenštajn, Otokar Vavra, Eduard Tise i Bela Balaš. Pet godina kasnije drugi kurs, isto režije završava u Londonu.
Vajar je bio jedan od najpoznatijih srpskih političara: Marko Nikezić. Maturirao je u Trećoj muškoj gimnaziji u kojoj je crtanje predavao Risto Stijović, jedan od najpoznatijih jugoslovenskih vajara, kod koga je Nikezić privatno učio vajarstvo, započevši i studije arhitekture. Rukovodio je skojevskom organizacijom u Beogradu. Posle poternice, sa njegovom fotografijom i obećanom nagradom, Nikezić je prešao u Zemun gde je organizovao akcije protiv okupatora. Tokom leta 1941. Marko Nikezić je bio inspirator pojedinih oružanih akcija beogradskih skojevaca.
Vojislav Nanović bio je član udarne grupe koja je izvela prvi atentat na pripadnike nemačke vojske u Beogradu. Dobili su naredbu da ubiju „nekog nemačkog oficira, po mogućnosti esesovca“.
– Međutim prvi pokušaj atenata bio je bezuspešan. Nanović se istog dana sastao sa Nikezićem i otvoreno priznao: “Juče nismo pucali iz straha”. Moča i Ćosa (Momčilo Mitrović i Radovan Ćosić) nisu nikada pucali iz pravog revolvera. Nakon kritike „revoltiranog“ Nikezića, skojevci su odlučili da sutradan nađu novu metu – navodi Ristanović.
U domaćim filmovima i TV serijama partizani i ilegalci “nisu znali za strah”. “Filip na konju” (1973.) bila je prva jugoslovenska televizijska serija, emitovana pre “Otpisanih”, u kojoj se partizan (maestralni Boro Stjepanović) plaši bombi i Nemaca. Toliko se plašio da je SUBNOR osuo paljbu po RT Beograd jer plasira “revizionističku sliku i istoriju NOB-a”.
Ako je Nanovićeva grupa zakazala na premijeri nije na reprizi: “Nemački vojnik, koji je nosio poštu iz Vojne komande ubijen je 3. septembra u 8 časova. Prema izjavama svedoka, ovo ubistvo izvršila su dva mladića“.
Organi su, u neposrednoj blizini događaja, pronašli, na drvetu, okačenu cedulju sa imenima osam komunista, od kojih su četvoro streljani u Beogradu. Odmah je blokiran ceo kvart i privedeno četrdesetoro ljudi, ali bezuspešno, atentatori nisu pronađeni” – navodi se u izveštaju kvartovskih vlasti.
Presuda je stigla brzo: „Danas pre podne jedan nemački vojnik u Beogradu na sred ulice ubijen je od jednog komunističkog razbojnika. Za odmazdu ovog podlog ubistva odmah je streljano pedeset komunističkih razbojnika“, prenela je „Obnova”.
U Banjički logor kao talac je dva puta odveden Petar Nikezić, Markov otac kao u njegov učitelj i profesor Risto Stijović, koji je sa grupom intelektulaca oslobođen iz logora zahvaljujući intervenciji Masonske lože “Jugoslavija”. U Banjički logor su se “kao siguran zalog” našla i dvojica braće Blagoja Neškovića. U jednoj od ćelija bile su i majke Aleksandra Rankovića i Koče Popovića.
“Besmrtna mladost” bio je ne samo prvi srpski posleratni film već i prvi Nanovićev film. Pozvan je na festival u Marijanske Lazni ‘48. Povučen je sa festivala odlukom jugoslovenske delegacije, zbog rezolucije IB-a. Tematski ukotvljen u građansko-ratnu, ‘41. i biografiju režisera i scenariste. Radetu, u filmu, provaljuju u stan i on jedva uspeva da pobegne, poput Nanovića, tek iz kola Specijalne policije. U sva tri ratna filma (“Besmrtna mladost”, “Šolaja” i “Frosina”) Nanović otvara, i u to vreme, delikatna pitanja: od saradnje komunista i monarhista u Drugom svetskom ratu, Srpskom kulturnom klubu, aktivnom ili pasivnom učešću u ratu, odnosu urbane gerile i “šumaca” do oficirske reči zbog koje četnički oficir (u “Šolaji”) poštuje datu reč…
– Imao sam neko posebno osećanje prema Voji Nanoviću – davno je govorio Dušan Makavejev. Neću reći da smo izašli iz njegovog šinjela, ali nekako, ipak, mi smo se izvukli iz njegovog šatora u odnosu prema stvarnosti i erotici. On je pravio prve korake u pravcu erotskog oslobađanja. Nanović promoviše i buduću legendu jugoslovenskog filma Pavla Vuisića.
Nezadovoljan atmosferom stvorenom u vezi s njegovim filmovima ‘63. Nanović odlazi u SAD. Ostvarenje Američkog sna započinje poput hiljade drugih: kao fizički radnik. Pohađa i filmsku školu. Preuzima i poslove montažera. U Americi radi za poznatu TV kompaniju “ABC”. Vrlo brzo osniva sopstvenu filmsku kompaniju i realizuje namenske projekte, piše scenarija. Zbog bolesti, 1970. napušta Ameriku i vraća se Jugosaviju.
Prvi falsifikator pečata Uprave grada Beograda i okupacionih ustanova bio je akademski slikar Đorđe Andrejević Kun. Još jedan akademski slikar, Stjepan Pekić u imrovizovanoj radionici stana Milene Dinulović, izrađuje pečate okupacionih vlasti koji se koriste za izdavanje lažnih legitimacija beogradskim ilegalcima.
– Stjepan Pekić je tajnovita i u domaćoj javnosti gotovo nepoznata istorijska ličnost. Malobrojni su raspoloživi podaci o njegovom životu i karijeri. Ovo je i razumnjivo s obzirom da je uhapšen i da je sarađivao sa policijom, što je ga je u posleratnom periodu stavilo u red onih koje je socijalistički režim odredio da budu prekriveni zaboravom – objašnjava Ristanović.
Pekića je komunističkom pokretu otpora preporučio Đorđe Andrejević Kun. Nakon kratko razgovora sa Blagojem Neškovićem Pekić počinje da pomaže beogradskim komunistima. Zbog opasnosti od hapšenja ali i važnosti za pokret Petar Stambolić predlaže Pekiću da se skloni zajedno sa njim. Pekić odbija da se povuče. Oktobra 1943. našao se u grupi trinaestoro uhapšenih. Posle istrage odvedeni su na Banjicu. Šestorica su streljani. Među njima i akademski slikar Stjepan Pekić.
Bonus video: Kosta Novaković
