0
Srbija zvanično ima 238 spomenika prirode botaničkog karaktera, što su uglavnom zaštićena stabla, starosti od šest decenija pa sve do sedam vekova, koliko ima "šam dud" u Pećkoj patrijaršiji. Osim starošću, ova stabla su prepoznatljivu žutu pločicu sa stepenom zaštite zaslužila i zbog reprezentativnog izgleda, istorijskog značaja i dobrog zdravlja, što je slučaj sa platanima kod Miloševog konaka i u Sremskim Karlovcima.
Da bi uživalo zaštitu, stablo mora da bude određene starosti. Ne štite se ona koja imaju 3, 5, 10, 50 godina, već više. Uzimaju se u obzir još habitus ili izgled drveta, zdravstveno stanje, kao i istorijsko-sociološki značaj. Štite se stabla koja su zdrava i imaju pravilnu krošnju, reprezentativnu za svoju vrstu, objašnjava za list „Nova“ diplomirani inženjer šumarstva Ljubomir Popara, iz Pokreta gorana Srbije.
Beograd, kaže, ima najviše zaštićenih stabala, zvanično 31, zato što je prvi urbani grad tadašnje Kneževine Srbije, a pre toga je drveće sađeno samo u crkvenim portama i šumama.
Najstarije zaštićeno stablo u Beogradu dvestogodišnji „hrast na Cvetnom trgu“ predstavlja ostatak autohtone hrastovo-jasenove šume, koja se nekad prostirala od Cvetnog trga do Manježa. U prvoj polovini 19. veka na ovom delu Vračara napravljena je pijaca, zatim 1958. godine prva samoposluga na Balkanu, a hrast je ostao da o tome svedoči.
Hrast na Cvetnom trgu, sa visinom od 25 metara, krošnjom od 19 metara i prečnikom stabla od 1,6 metara, ujedno je i najviši svoje vrste u gradu.
Prema podacima iz naučne monografije “Zaštićeni hrastovi Srbije”, „hrast zapis” u Kovačima kod Kraljeva drugo je po starosti zaštićeno stablo u zemlji. Procenjeno je da ima oko 600 godina, što, prema autorima monografije, ukazuje da se radi o retkom predstavniku starih hrastovih šuma, kojima je Srbija nekad obilovala.
Najstariji spomenik prirode u zemlji je zaštićeno stablo crnog duda ili “šam dud” u Pećkoj patrijaršiji, koji ima više od 700 godina.
„Šam dud“ je poreklom iz Sirije, iz okoline grada Šama. Po jednoj verziji, doneo ga je Sveti Sava, po drugoj njegov sinovac Sveti Sava Drugi, sin Stefana Prvovenčanog. U pitanju je svakako 13. vek“, navodi Popara.
Za vreme oluje 1957. godine, razgranato deblo i krošnja “šam duda” su se raspukli na dva dela, ali su grane koje su polegle po zemlji nastavile da ishranjuju još bogate i plodonosne krošnje.
Popara podseća da je na prostoru Kosova i Metohije postojao i „bor Cara Dušana“ posađen u parti Crkve Svetih arhanđela, u selu Gornje Nerodimlje. Stablo je, kaže, posađeno za vreme cara Dušana, što znači da je imalo oko 700 godina. Iako je uživalo status spomenika prirode, posečeno je 1999. godine nakon ulaska Kfora na Kosovo i Metohiju.
Platan kod Miloševog konaka, posađen oko 1830. godine, u vreme zidanja konaka, deo je Topčiderskog parka – prve uređene urbane zelene površine u Kneževini Srbiji.
„U vreme zidanja konaka sađeni su oko njega platani. Kad su stigli do poslednjeg pitali su Miloša šta da rade s njim, na šta je odgovorio – stavite ga tu u krečanu. Pošto je to bio azijski ili istočni platan, koji raste na krečnjačkim stenama, zatrpana krečana, korišćena za potrebe zidanja konaka, za njega je bila mesto sa idealnim uslovima za rast. Zato je postao onako moćan. Izgleda kao da je bar duplo stariji od platana oko njega, koji su isto godište, iz istog rasadnika“, objašnjava inženjer šumarstva.
Prema zvaničnim podacima, “platan kod Miloševog konaka” visok je 34 metra, dok mu prečnik krošnje iznosi impozantnih 49 metara. Sve to nosi stablo prečnika 2,34 metra i obima 7,35 metara.
Platan u Sremskim Karlovcima najstariji u Srbiji
Prirodno dobro od izuzetnog značaja „platan u Sremskim Karlovcima“, koji se nalazi u porti Crkve svetih apostola Petra i Pavla, prema zvaničnima podacima, star je oko 150 godina, dok je njegova procenjena visina oko 30 metara, prečnik krune 37 metara, obim debla blizu pet metara.
Popara, međutim, kaže da bi ovo stablo impozantnih dimenzija, moglo da bude i znatno starije.
„Moguće je da je posađen nedugo nakon izgradnje crkve i da je bio tu kad je Petar Prvi Petrović Njegoš 1784. godine u njoj rukopoložen zа vladiku. To znači da bi mogao da ima oko 250 godina“, priča.
Dodaje da je svaki spomenik prirode izuzetan predstavnik svoje vrste, ali da ima i vrednih stabala koja nisu zaštićena, a trebalo bi, da ne bi doživela sudbinu zapisa na koridoru auto-puta kod sela Savinac.
„To je bio jedan od najvećih hrastova u Srbiji. Prema mojoj slobodnoj proceni, prečnika oko dva metra i 50 santimetara. Tako upečatljivo stablo se nikad ne zaboravlja. Posečen je jer nije bio stavljen pod zaštitu, a oni koji su projektovali auto-put nisu gledali kakvog “starca” viđaju i da to treba sačuvati. Takva kapitalna stabla su bitna, jer pokazuju kako su nekad i koliko mogla da narastu u određenim uslovima“, navodi sagovornik.
Bonus video: Rušenje starog zdanja hotela „Dom“ u ulici Kralja Milutina
***
Pratite nas i na društvenim mrežama:
