0
Između filmova “Stranci u vozu” Alfreda Hičkoka i “Duboka voda” u režiji Ejdrijena Lina čija je premijera najavljena za ovu godinu je vremenski raspon od tačno sedam decenija, a iza njih stoji ista žena: Patriša Hajsmit. Američka spisateljica, čiji su romani poslužili kao predložak za ova dva ostvarenja, kao i za više desetina drugih filmova i serija, rođena pre tačno 100 godina, smatra se jednom od najuticajnijih autorki trilera i krimića svih vremena.
Rođena je u Teksasu kao Meri Patriša Plegman 19. januara 1921. godine, a roditelji su joj se razveli 10 dana ranije. Odrastala je uglavnom sa bakom, ona ju je učila da čita, a sa majkom i očuhom, čije je prezime uzela, živela je u čudnom odnosu u kom su se smenjivali ljubav i mržnja. Njeni biografi pišu i da joj je majka rekla da je htela da pobaci kada je bila trudna sa njom pijući terpentin (i otac i očuh Patriše Hajsmit bili su slikari), da je patila od depresije i anoreksije, da je imala manjak ženskih hormona, a da su joj to što se teško mogla videti bez cigarete kada je budna na kraju odrazilo i na kancer pluća.
Osim toga, pišu i da su je savremenici doživljavali kao mizantropa, da je samu sebe doživljavala kao „muškarca zarobljenog u telu žene“, da njene ljubavne veze (mahom sa ženama) nisu mogle da potraju duže od par godina, da joj se, kako je zalazila u godine, sklonost ka alkoholu samo pojačavala, a da su joj politički stavovi, iako se smatrala liberalom u mladosti, vremenom postali prilično kontroverzni. Sa druge strane, bilo je i dosta onih koji su je opisivali kao duhovitu, veoma zabavnu i „sasvim slatku“. Volela je mačke, a pred smrt je u svojoj bašti u Safolku u Engleskoj, gde se preselila i našla dom, gajila puževe. „Biram da živim sama, jer mi je imaginacija bolja kada ne moram da razgovaram sa ljudima“, rekla je u jednom intervjuu 1991. godine.
„Stranci u vozu“
I za sve to vreme je pisala svoje priče i 22 romana, po kojima će postati jedna od najpoznatijih i najuticajnijih autorki krimića i trilera svih vremena. Nakon što je radila različite poslove i pokušala da piše u magazinima poput „Harpers bazara“, „Voga“, „Tajma“ i „Njujorkera“, a usput pisala poeziju, na preporuku Trumana Kapotea obrela se 1948. godine u umetničkoj zajednici Jado u Njujorku.
Tu je napisala „Strance u vozu“, objavljene 1950. godine. Psihološki triler o dvojici putnika koji se slučajno sreću u vozu i odlučuju da se „zamene ubistava“ i tako počine „savršeni zločin“ poslužio je kao predložak Alfredu Hičkoku za istoimeni čuveni film. I ostalo je istorija.
„Riplijada“
Patriša Hajsmit najpoznatija je po svom literarnom (anti)junaku Tomu Ripliju, inteligentnom, na sve spremnom „kameleonu“ ubici. On se pojavljuje u seriji njenih knjiga, a publika je „Talentovanog gospodina Riplija“ (iz knjige objavljene 1955.) prvi put na ekranu videla u TV seriji 1956. godine. Potom će doživeti brojne ekranizacije i teško je pobrojati sve filmove i serije u kojima se ovaj lik pojavljuje ili bar citira, a dočaravali su ga glumci veoma različitih karakteristika.
Nakon Holivuda, Patriša Hajsmit osvojila je i Evropu, a ljubav evropskih filmadžija prema njenim romanima započeta je filmom „Purpurno podne“ (Plein Soleil, 1960), adaptacijom „Talentovanog gospodina Riplija“ u režiji Renea Klementa. U tom filmu Riplija igra Alen Delon.
Za razliku od preplanulog, lepog čoveka nežnog lica na Mediteranu, Ripli se pojavljuje i u „Američkom prijatelju“ (1977), nemačkom neonoaru Vima Vendersa, bled, grubljih crta i sa prosedim zaliscima (igra ga Denis Hoper).
Za taj film Venders je adaptirao knjigu „Riplijeva igra“ Patriše Hajsmit iz 1974. u kojoj se lik, jednostavno rečeno, upušta u krivotvorenje umetnina, a reditelj mu je dodao i poneki detalj iz „Riplija pod zemljom“, knjige nastale četiri godine ranije.
„Ripli pod zemljom“ poslužio je i kao predložak za istoimenu nemačko-britansko-francusku koprodukciju iz 2005. godine u režiji Rodžera Spotisvuda, gde je Riplija igrao kanadsko-američki glumac Beri Peper.
Elementi iste knjige iskorišćeni su i u britanskoj TV seriji „Priče sa Saut Benka“, u epizodi „Dar za ubistvo“ (1982), u kojoj se Patriša Hajsmit pojavljuje u kameo ulozi.
„Talentovani gospodin Ripli“ mnogima je poznat pre svega u filmskoj verziji iz 1999. godine, u režiji Entonija Mingele sa Metom Dejmonom, Džudom Louom, Gvinet Paltrou i Kejt Blančet, sa pričom smeštenom u Italiju.
Tri godine kasnije, romana „Riplijeva igra“ dohvatiće se i rediteljka Lilijana Kavani, ovaj put sa Džonom Malkovičem kao Riplijem i, vrlo slobodno gledano, varijacijom na temu iz “Stranaca u vozu”.
Drugi romani u filmovima i serijama
Francuski reditelj Klod Otan Lara snimio je “Smrtonosan” (Le meurtrier, 1963) po romanu “Grešnik” Hajsmitove iz 1954. godine, u kom dva potpuna stranca sumnjiče jedan drugog za smrt svojih žena. Po istom romanu snimljen je i „Neka vrsta ubice“ (2016) Endija Godara sa Patrikom Vilsonom i Dženifer Bil.
Svoj „Sovin huk“ iz 1962. Patriša Hajsmit smatrala je jednim od svojih slabijih romana, ali je on, uprkos tome, ekranizovan više puta nego „Talentovani gospodin Ripli“. Priču o razvedenom došljaku iz velikog grada koji prati mnogo mlađu devojku, čiji momak posle nestane, snimali su Klod Šabrol 1987. sa Kristofom Malavojom i Matildom Mej.
Iste godine i nemački reditelj Tom Tole, a sledeće slovački reditelj Vido Hornak. Svoju verziju iste priče snimio je i britanski reditelj Džejmi Trejvs 2009. godine.
Roman Hajsmitove iz 1964. godine „Staklena ćelija“ poslužio je kao predložak za nemački film iz 1978. a zanimljivo je da je tu knjigu, o čoveku koji izlazi sa dugogodišnje robije gde je poslat greškom, autorka napisala nakon što joj je iz zatvora pisao čitalac njenog romana „Duboka voda“, nastalog 1957. godine.
Prema tom romanu sada je Ejdrijen Lin, nakon pauze od 19 godina, snimio erotski triler sa Benom Aflekom i Anom de Armas, koji igraju bračni par koji se dogovorio da ona, u zamenu za to da ostane u braku, može da se viđa sa određenim brojem ljubavnika godišnje. Muž, međutim, postaje fasciniran ubistvom jednog od nekadašnjih ljubavnika svoje žene…
Uporedo sa trilerima i krimićima, na početku karijere je pod pseudonimima pisala i priče o svojim čežnjama za ženama. Među njima je i roman „Cena soli“ iz 1952. godine, koji je potpisala kao Kler Morgan, a pretvoren je u film „Kerol“ 2015. sa Kejt Blančet u glavnoj ulozi.
Po pričama i romanima Patriše Hajsmit, koju je Grejem Grin još početkom sedamdesetih godina nazvao “pesnikinjom strepnje”, snimljeno je i nekoliko serija, kao i filmova B produkcije. Sada će se, 100 godina od kako je rođena i 26 od kako je preminula (4. februara 1995.), njen najpoznatiji lik naći u seriji “Ripli”.
