0
Ostavimo po strani praznično raspoloženje i posvetimo se nakratko lepoti i kuriozitetima slika koje su kroz istoriju umetnosti pripovedale o Božiću, odnosno rođenju Isusa Hrista, menjajući pogled na (hrišćanski) svet.
Rođenje Hristovo se desilo u Vitlejemskoj pećini, u kojoj su Bogorodica i Josif našli prenoćište, stigavši iz Nazareta, radi popisa stanovništva. Anđeli i pastiri najavljuju Hristovo rođenje, a tri mudraca, vođena zvezdom, dolaze mu na poklonjenje i predaju darove.
U središtu kompozicije je Bogorodica koja leži okrenuta Hristu u jaslama. Pored novorođenčeta su vo i magarac, u blizini Josif, koji razgovara s pastirima, a na nebu anđeli. Tokom vekova, prizor Velikog praznika Božića, opisan u jevanđeljima po Luki i Mateji, inspirisao je mnoge umetnike da ga interpretiraju na svoj način, izlazeći iz stereotipa.
6. Andrej Rubljov, „Rođenje Hristovo“, 1410, ikona, Saborna crkva Blagoveštenja, Kremlj, Moskva.
Ikona nije sasvim tipična: Bogorodica je okrenuta od deteta, i deluje kao da još nije svesna šta se dogodilo, а zapravo zna da ga je već izgubila; anđeli su primaknuti kolevci novorođenčeta, ali su mu ipak bliži vo i magarac, koji ga greju svojim dahom. Rubljov slika i likove tri mudraca koji detetu donose darove – simbole triju glavnih uloga Gospodnjih. Zlato, koje je vladarsko obeležje, simbolizuje Hrista kao Gospodara Univerzuma. Tamjan, čiji dim uzdiže molitvu ka nebu, nagoveštava svešteničku dužnost Hrista kao Arhijereja. Miro, u drevnim vremenima korišćeno za balsamovanje mrtvh, ukazuje na buduće stradanje Hristovo. U svakom detalju ogleda se duhovno promišljanje umetnika koji je i sam kanonizovan kao svetitelj 1988. godine.
7. Sandro Botičeli, „Mistično Hristovo rođenje“, oko 1501. ulje na platnu, Nacionalna galerija, London.
Jedino potpisano i datovano Botičelijevo delo, izvan klišea za Hristovo rođenje, delo koje sluti turbulentne prilike u Italiji posle smrti Lorenca Veličanstvenog, uoči invazije Francuza.
Na centralnom mestu kompozicije je Sveta porodica, što je narativ renesanse, ali ono što je novina jesu figure tri anđela u prednjem planu koji grle tri „obična“ čoveka. Anđeli su svuda na slici s grančicama maslina, a mali Hrist hrli svojim ručicama ka majci koja se moli za njega. Proročanska slika, kojoj je naziv „Mistično rođenje“, dala je moderna kritika da bi istakla složenu simboliku u kojoj mnogobrojni anđeli označavaju regeneraciju, i duhovnu i fizičku, a maslinova grančica univerzalni mir, koji se priželjkuje da zavlada svetom po dolasku Iskupitelja.
8. Lorenco Loto, „Rođenje/Obožavanje Hrista“, 1523, ulje na dasci, Nacionalni muzej, Vašington.
Slika je malih dimenzija (samo 46 cm x 36 cm), ali je veoma bitna, jer u najvažniju hrišćansku temu uvodi ideju roditeljstva. Ovo Lotovo delo, među prvima u hrišćanskoj ikonografiji, starog Josifa stavlja u ulogu oca. Josif više nije neko ko se drži po strani, ili razgovara s pastirima, ko ne učestvuje u činu rođenja svog deteta. Delo se često naziva i „Obožavanje Hrista“, jer kroz njega Loto razmišlja o porodici kao nukleusu društva, nad kojom se nadvija bolna budućnost deteta – spasitelja koji se žrtvuje za čovečanstvo. Intenzivni kontrasti boja daju slici dramatičnost, koju dopunjuje raspeće, u daljini, dok zavežljaj i burence, u prednjem planu, kraj kolevke, najavljuju skorašnje izbeglištvo svete porodice.
9. Mikelanđelo Merizi, zvani Karavađo, Rođenje Hristovo, sa Sv. Franjom i Sv. Lorencom, oko 1609, ulje na platnu (ukradeno iz Oratorijuma Svetog Lorenca u Palermu 1969).
Slika je potresna i melanholična, s nenadmašnim efektima autentičnog realizma pojačanog igrom svetlih i tamnih partija, inače karakterističnom za Karavađov opus. Josif izgleda mnogo mlađe nego što je nalagala tradicionalna ikonografija, iako ima sedu kosu. Na prvi pogled reklo bi se da Madona deluje potišteno, zato što naslućuje sudbinu svoga čeda, a zapravo je izmučena porođajem, što daje na znanje svojom rukom položenom na trbuh. Nesvakidašnjim pokretom noge, kojom pastir samo što nije udario novorođenče, dovodi se u sumnju bezgrešno začeće. Ova kompozicija namenjena oltaru, naručena je u slavu kulta Svetog Lorenca kome je oratorijum posvećen, ali su njime tada upravljali franjevci – otud na slici i Sveti Franjo. Slika je procenjena na 20 miliona dolara.
10. Pol Gogen, „Rođenje (tahićanskog) Isusa“, 1896, ulje na platnu, Ermitaž, Sankt Peterburg.
Daleko od hipokrizije zapadnjačke civilizacije, koje se užasava, Gogen pronalazi svoj zemaljski raj na Tahitiju, gde, između ostalog, slika remek-delo „Te Tamari no Atua“ / „Rođenje Isusa“, koje se čuva u Novoj Pinakoteci u Minhenu, i još jedno slično platno s istim konceptom (koje reprodukujemo, jer potpada pod takozvani javni domen). Oba su dugačija od svega što se na ovu temu do tada slikalo: nema ni pastira, ni mudraca, ni anđela, pa ni roditelja Josifa. Marija, iznurena porođajem, leži na krevetu s uzglavljem (ne na slami ili prostirci), dok dete u rukama drži babica koja sedi na klupi. Da je reč o malom Hristu, nagoveštava nam jedva primetan žuti oreol oko detetove glave, i, naravno, naziv dela. Pretvarajući biblijsku scenu u žanr-scenu, Gogen dovodi u pitanje veru kojoj sam pripada. Vek kasnije, Paula Rego slika sam porođaj, kome asistira anđeo!
Bonus video: Badnjaci su najtraženija roba na beogradskim pijacama
