0
Ostavimo po strani praznično raspoloženje i posvetimo se nakratko lepoti i kuriozitetima slika koje su kroz istoriju umetnosti pripovedale o Božiću, odnosno rođenju Isusa Hrista, menjajući pogled na (hrišćanski) svet.
Rođenje Hristovo se desilo u Vitlejemskoj pećini, u kojoj su Bogorodica i Josif našli prenoćište, stigavši iz Nazareta, radi popisa stanovništva. Anđeli i pastiri najavljuju Hristovo rođenje, a tri mudraca, vođena zvezdom, dolaze mu na poklonjenje i predaju darove. U središtu kompozicije je Bogorodica koja leži okrenuta Hristu u jaslama. Pored novorođenčeta su vo i magarac, u blizini Josif, koji razgovara s pastirima, a na nebu anđeli. Tokom vekova, prizor Velikog praznika Božića, opisan u jevanđeljima po Luki i Mateji, inspirisao je mnoge umetnike da ga interpretiraju na svoj način, izlazeći iz stereotipa.
1. Carigradski majstor, „Rođenje Hristovo“, 1272-1276, freska, Crkva Svete Trojice, manastir Sopoćani. Foto: www.facebook.com/narodnimuzej
Podatak o tome kada je Crkva živopisana nije čitak, jer je natpis u prstenu pod kupolom oštećen baš na mestu na kome je ispisana godina. Moglo bi to biti pred kraj vladavine Uroša I između, 1272. i 1276. godine, a po završetku gradnje. Među freskama koje plene svojom lepotom je i prizor rođenja Hristovog na severnom zidu centralnog dela Crkve, delo jednog od vrhunskih angažovanih majstora iz Carigrada. Sve figure, a posebno Bogorodice i babice, na detalju Rođenja koji ilustruje pripremu za kupanje novorođenčeta, elegantne su po uzoru na antiku, s naglašeno portretisanim licima, gospodstvenog držanja, odevene u draperije, po čemu odskaču od ustaljenih predstava u srednjovekovnom slikarstvu, nagoveštavajući italijansku renesansu.
2. Jakopo Toriti, „Rođenje Isusovo“, oko 1290, mozaik, Bazilika Svete Marije Velike, Rim. Foto: Wikimedia
Godine 1291, Nikola IV, prvi papa iz reda franjevaca, angažovao je toskanskog vajara i arhitektu Arnolfa di Kambija da napravi jaslice urezane u kamenu za rimsku Baziliku Svete Marije Velike u kojoj su se čuvale relikvije iz vitlejemske kolevke. Otprilike u isto vreme, papa je pozvao i mozaičara Jakopa Toritija, inače franjevačkog fratra, da oslika apsidu ove crkve epizodama iz života Hrista mladenca i njegove majke. Jedna od njih, Rođenje Isusovo, otkriva zapanjujuću sličnost s kamenim jaslicama. Očigledno je da se Toriti ugledao na Di Kambijevu kompoziciju, ali je prevazivši uzor svoj minuciozno rađeni mozaik upisao u remek-dela srednjovekovne umetnosti zbog koga se dolazi u pohode Bazilici.
3. Đoto di Bondone, „Rođenje Hristovo“, 1303-1305, freska, Bazilika Svetog Franje Asiškog, Asizi. Foto: Wikipedia
Đotova freska rođenja Hristovog predstavlja božićne jaslice s dva istovetno naslikana novorođenčeta, jedan iznad drugog, zajedno s majkom. Njome je umetnik hteo da pokaže dvostruku prirodu Hristovu: božansku i ljudsku. Božansku – istaknutu plavetnilom koje isijava iz mrkle vitlejemske noći u kojoj je bogočovek rođen, i spuštajući blistavu svetlost s nebesa obasjava i hodočasnika i turistu. Ljudsku – produbljenu i proširenu narativnošću kojom se približava istini, a ne bajci, siromašnima kao i bogatima, neukima i pismenima. Istinitost prizora Đoto naglašava širom otvorenih zenica, najavljujući čoveka novog doba – humanizma i renesanse.
4. Mihajlo Astrapa, „Hristovo rođenje“, posle 1313, freska, Kraljeva crkva/Crkva Svetog Joakima i Ane, Studenica. Foto:www.nasaverapravoslavna.blogspot.com
Poznatija po svom ktitoru, kralju Milutinu, nego po svojim patronima – Svetoj Ani i Svetom Joakimu, Kraljeva crkva otkriva aristokratski ukus naručioca. Praunuk Simeona, unuk Stefana Prvovenčanog, sin velikog kralja Uroša i kralj sve srpske i primorske zemlje, Milutin je dao da se ukleše i natpis, među retkima u raškoj arhitekturi, sa kojeg se čita da je hram podigao 6822. godine, odnosno 1313. po novom kalendaru. Za živopisanje ovog po dimenzijama skromnog hrama, Vladar je pozvao carskog slikara Mihajla Astrapu, koji je upravo freskom rođenja Hristovog utisnuo originalan pečat u domete vizantijske kulture: Bogorodicu je prikazao u najintimnijem trenutku, kako ljubi malog Hrista prislonivši svoj obraz uz njegov.
5. Grešni Srđ, „Rođenje Hristovo“, freska, oko 1340. Crkva Hrista Pantokratora, Visoki Dečani. Foto: www.mfacebook.com
U Crkvi Hrista Pantokratora/Svedržitelja nalazi se jedna od bolje očuvanih kompozicija rođenja sina Božjeg. Ime njenog autora moglo bi da bude „grešni Srđ“, jer ga je živopisac ostavio na jednom stubu u Kapeli Svetog Dimitrija, mada nije bio jedini koga je car Dušan angažovao da oslika njegovu zadužbinu. Dečanski živopis, s nekoliko hiljada figura u više od hiljadu scena, smatra se pravoslavnom biblijom u slikama, a prikaz rođenja Hristovog, kanonskom ilustracijom Velikog praznika Božića. U njenom središtu su bogomladenac, stasom novorođenče, a likom mladić predodređen da spase svet, majka, koja ga instinktivno štiti rukama i dve dražesne njuškice: vola, kao simbola dobrote, mira, i žrtve, i magarca, nagonskog u čoveku.
Bonus video: Nesvakidašnje obeležavanje Badnjeg dana u Bugarskoj