Pre više od sto godina osnovana je Fotografska i kinematografska sekcija pri Vrhovnom štabu Srpske vojske. Kapetan Dragiša Stojadinović poslat je 1916. godine u Rim odakle se vratio sa 17 fotografskih aparata, dve filmske kamere i tri kinoprojektora.
Fotografski aparat je nešto više od mehanizma za beleženje slika. On je sredstvo pomoću koga nam stižu poruke iz drugog sveta, sveta koji nije naš i koji nas vodi pravo ka središtu neke tajne, govorio je Orson Vels.
U moć te tajne godinu dana pre nego što je Vels i rođen (1915.) verovao je Živojin Mišić, tada pomoćnik načelnika Štaba Vrhovne komande. Mišić 24. avgusta 1914. odobrava Đ. Bogdanoviću, hotelijeru iz Beograda i Samsonu Černovu, fotografu i slikaru da “mogu vršiti kinematografska snimanja i obična fotografska snimanja “ sve da bi se, kako je podvukao Mišić, “važniji borbeni momenti sačuvali u budućnosti i u slici”. Tadašnja država umela je da prepozna važnost fotografije i fotografa u ratnim okolnostima.
Lajka u četničkom štabu
Šta Orsona Velsa povezuje s Aleksandrom Simićem, poznatim čačanskim fotografom koji je svojom “Lajkom” fotografisao četnike i partizane, Dražu i Tita…. Prvi je igrao četnike, dok drugi nije imao potrebu da glumi. Aco je bio u četnicima, u Štabu Drugo ravnogorskog korpusa, pod komandom Predraga Rakovića potom i u Štabu generala Dragoslava Draže Mihailovića. Fotoaparatom je beležio istoriju ravnogorskog pokreta, zaustavio vreme, pretvorivši prošlost u sadašnjost.
Aco je imao jedno ime dok je Vels kao četnik nosio dva. Kod Veljka Bulajića u “Bici na Neretvi” bio je Nikola, četnički vojvoda dok se prvi put oglašava kao Dušan u “Četnicima”, američkoj propagandnoj radijskoj emisiji iz 1942. godine. U toj 15-minutnoj emisiji četnici polažu zakletvu svom vođi Dušanu, koga glumi Orson Vels, koji pred četnicima, Hitleru zamera što je raskomadao Jugoslaviju, pobio ljude i porušio gradove. Govor je završio pohvalama Draži Mihailoviću. Ovaj radijski serijal finansirala je američka vlada. Građanina Velsa, prvi put među četnicima otkrio je zagrebački istoričar filma Daniel Rafaelić, autor temeljne knjige “Kinematografija u NDH”.
Đeneral sa belim šalom
Te 1942. godine Aleksandar Simić je već u Štabu đenerala Draže. Iz te godine potiče set fotografija, stojeći potret Draže Mihailovića u Brajićima s belim šalom oko vrata. Te fotografije našle su se u mnogim inostranim medijima.
Brajići, gornjemilanovačko selo, gde je Simić uradio najbolje Dražine portrete bili su mesto posledjeg ratnog susreta Draže i Tita. Na tom sastanku pored Mihailovića sedeo je Čiča Dragiša, kao su zvali poznatog srpskog političara, pisca, advokata, akademika Dragišu Vasića, koga je Simić takođe fotografisao. Sastanku je trebalo da prisustvuje i britanski oficir za vezu Bil Hadson ali je Mihailović to odbio. Britanac je čekao kraj sastanka u drugoj sobi. Zanimljivo je da su Draža I Tito u jednom bili saglasni: imali su neskrivene rezerve prema Hadsonu.
Simić je Čiču fotografisao i u raznim drugim prilikama: od njegove slavske proslave Nikoljdana do fotografije sa ćerkom Gordanom kao i venčanja pripadnika četničkog pokreta. Među fotografijama koje se nalaze u Muzeju Jugoslavije su i one sa Kongresa u selu Ba kao i efektni defile četničkih jedinica u selu Lazac, sahrana američkog pilota…
Foto-labaratorija u vodenici
Simić je bio veoma sistematičan pa se u sveskama nalaze i legende, odnosno detalji gde je, kada i koga fotografisao. Jedna od onih koju on nije uradio a nalazi se u Muzeju Jugoslavije, posebno je zanimljiva. Aco, krojačkim velikim makazama opseca Dražine portrete na nekom improvizovanom stolu.
– Takva je bila i fotolabaratorija. Ona se nalazila u jednoj vodenici kod Prijevora. Filmove je ispirao u čistoj vodi u vodenici, dok je fotografije često sušio na granama drveča. Filmova je uvek bilo dovoljno – priča nam Milisav Marinović, Simićev zet.
Ne možemo reći da smo nešto stvarno videli sve dok to nismo fotografisali. Fotografija iznosi na videlo gomilu sitnih pojedinosti, koje bi nam inače promakle neopaženo – tvrdio je Zola. Dragocenu kolekciju fotografija, filmova, tokom i posle rata kao i deo ličnih predmeta, porodica Aleksandra Simića pre tri godine poklonila je Muzeju Jugoslavije.
Iz razumljivih razloga Simovićevi rani radovi, ravnogorske fotografije nisu mogle da budu izložene, ponajmanje u izlogu njegove foto radnje u centru Čačka. Kako su preživele fotografije iz tog ratnog perioda?
Filmovi na sigurnom
– U pekmezu – uz smešak odgovara Marinović. Zaista ih je skrivao u teglama pekmeza. Naravno da posle rata te filmove nije ostavljao na vidnom mestu. Jer je uvek postojala bojazan da bi neko mogao da bane u kuću i (po)traži ratne fotografije. Tih poseta zaista nije bilo.
Aleksandar Simić predao se partizanima februara 1945. godine. Kada je provereno da je u rukama držao samo fotoaparat, poslat na Sremski front gde je učestvovao u njegovom proboju. U jedinicima Narodno oslobodilakčke vojske borio se do kraja rata.
Slikao i Tita u Čačku
Posebno su zanimljive Simićeve posleratne fotografije, posete Čačku najvišeg državnog i partijskog rukodstva. Sve te fotografije nisu mogle da se nađu u “Čačanskom glasu” ili nekim drugom dnevnim novinama a Čačkom su tih posleratnih godina mnogi špartali: od Tita i Rankovića do Krcuna i Milke Minić… Prilikom prvog zvaničnog dolaska Tita u Čačak, pored razgaljenih Čačana, ulice su bile tapacirane cvećem. Tako je Aleksandar Simić ostavio neizbrisiv trag, ne samo čačanske ratne i poratne istorije.
Koje je tvoje mišljenje o ovoj temi?
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare