0
Na prostoru Bačke zabeleženi su samo sporadični slučajevi delovanja ilegalnih kopača, dok na teritoriji Srema u svakom selu postoji po neki ilegalni kopač, za koga meštani znaju da se bavi ovakvim aktivnostima te su prijavljena ozbiljna oštećenja zbog nezakonitog kopanja na lokalitetu Kalvarija - Titelski plato kod Titela. Ovo između ostalog stoji u elaboratu Ministarstva kulture i informisanja koje je u oktobru prošle godine sačinilo pregled ugroženih arheoloških lokaliteta usled delovanja ilegalnih kopača na teritoriji naše zemlje.
Nedavna krađa rimskog mermernog spomenika iz 2. veka neprocenjive vrednosti, teškog 300 kilograma, sa puta koji vodi ka deponiji Vinča, i to iz zone sa fizičkim i tehničkim obezbeđenjem, ponovo je bacila svetlo na kriminalne aktivnosti u ovoj oblasti.
Pomenuti elaborat Ministartsva kulture ukazuje na lokalitete u Srbiji gde se konstantno vrši ilegalno kopanje, iliti krađa vrednih antikvitetea, koja onima koji se time bave donosi veliku zaradu. Sa ovim podacima upoznato je Ministartsvo unutrašnjih poslova Srbije.
Ilegalna arheološka istraživanja konstantno su prisutna na području Srema u poslednjih 30 godina, pokazuju podaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici. Naročito su ugroženi arheološki lokaliteti iz rimskog perioda, a zatim i srednjovekovni lokaliteti kaže se u elaboratu čij sadržaj, redakcijski opremljen i priređen, ekskluzivno prenosimo.
Znatan broj tih lokaliteta se nalazi u sklopu privatnih parcele, uglavnom su to bašte i u proteklih par godina Zavodu su prijavljena kopanja vlasnika pojedinih parcela.
Sirmijum je među najugroženijim arheološkim lokalitetima o kojima brine Zavod u Sremskoj Mitrovici.
Ostaci manastira Svetog Grgura nakon istraživačkih, zemljanih radova, u velikoj meri su ugroženi od strane ilegalnih kopača, a decenijama stecište nelegalnih iskopavanja je i Gradina na Bosutu (opština Šid).
Delovanjem ilegalnih kopača ugroženi su na teritoriji opštine Šid i lokaliteti: Miškovača (Bačinci) iz rimskog dobaa, Ilinci, Kapela (srednji vek), Šljivice (neolit i rimsko doba), Klenovac (rimsko doba), Klisa (pozna antika, srednji vek), Džombulja (praistorija), Berlez (praistorija u širem smislu).
U opština Inđija na meti ilegalnih kopača Mihaljevačka šuma i Akuminkum koji se nalaze na preliminarnoj listi Uneska, u opštini Ruma ugroženo je arheološko nalazište “Solnok” – grad u Dobrincima u kome je zabeleženo konstantno prisustvo rada ilegalnih kopača, kao i lokaliteti “Velika Anta”, “Gradina” i “Adžine njive”.
Tužilaštvo odbacuje prijave
Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda navodi da su najugroženiji delovanjem ilegalnih kopača arheološki lokaliteti na teritoriji opština Sopot (područje Kosmaja), Grocka i Obrenovac
Zavod je godinama obavljao uvid u stanje na terenu po prijavi građana ili kolega iz drugih institucija nakon čega je podnosio i krivične prijave protiv NN lica, ali ih je tužilaštvo odbacilo. U poslednje dve-tri godine aktivirali su se, kako navode, ilegalni kopači na teritoriji opštine Surčin posebno u delu uz obalu Dunava.
Prema podacima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, najugroženije su oblasti Posavine, opštine Bogatić, Šabac i Vladimirovci kao i Obrenovca i Uba.
Na tim terenima sprovodi se sistematsko oranje dubokim plugovima i njih prati grupa sa metal – detektorima koja sakuplja predmete od metala, a uočena je i pojava prekopavanja srednjevekovnih grobova. Prema navodima Zavoda, pomenute grupe su često i naoružane.
Ugroženi su lokaliteti: Velimirovi dvori (opština Mionica, naselje Ključ) gde je uočeno prekopavanje grobova pored crkve što je prijavljeno tužilaštvu u Mionici, Soko Grad (opština Krupanj, naselje Laze), Crvina rimska vila (opština Ljubovija, naselje Vrhpolje), Jerinin grad (opština Valjevo, naselje Brangović) i Dumača, (opština Šabac, naselje Mišar), gde su uočena neovlašćena prekopavanja.
Tokom 2018. i 2019. tri puta je vršen uviđaj u poznoantičkom kompleksu Anine (opština Lajkovac) gde su prijavljivana prekopavanja, a zabeležena su oštećenja na Grčkom i Mađarskom groblju (opština Osečina)
Laderata je najdevastiranije arheološko nalazište na teritoriji za koju je nadležan Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo (teritorija opština Velika Plana, Smederevo, Smederevska Palanka, Veliko Gradište, Golubac, Žabari, Žagubica, Kučevo, Malo Crniće, Petrovac i Požarevac).
Pročitajte još:
Vidljive su stotine manjih ili većih iskopa, koji imaju karakter sistematskog prekopavanja lokaliteta i više puta su podnošene prijave policiji. Lokalitet je pozicioniran tako da pruža odličan pregled i ilegalne kopače nije moguće lako uhvatiti na delu, navode u Zavodu.
Viminacijum je bio jedan od najugroženijih lokaliteta dok nije uveden dvadesetčetvoročasovni video nadzor i čuvarska služba, dok su u delu nalazišta Kraku lu Joradan arheo-amateri kupili (ili zakupili) staro domaćinstvo, organizovali svoju “čuvarsku službu” i redovno su prisutni na terenu.
Ilegalni kopači su potpuno uništili ostatke crkve i delove utvrđenja Gradac iako je na teško pristupačnom uzvišenju.
Na teritoriji dva grada i 11 opština u Šumadiji i Pomoravlju, kao kulturni dobro utverđeno je 11 arheoloških nalazišta i evidentirano je 396 lokaliteta sa arheološkim sadržajem, a ugroženost od strane nelegalnih iskopavanja je najizraženija na lokalitetima gradinskog tipa, gde se prilikom svakog obilaska nailazi na iskopane jame.
Najekstremniji slučaj se dogodio u selu Supska u Ćupriji gde su 2012. godine, bagerom nelegalno iskopani rovovi dužine preko 10 metara i dubine preko dva metra, a Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac skreće pažnju na osnivanja udruženja koja kroz svoje statute predviđaju iskopavanja, rekognosciranja i zaštitu nasleđa, čiji članovi se predstavljaju kao čuvari nasleđe i entuzijasti.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš prijavio je neovlašćena iskopavanja na arheološkim nalazištima Ravna – Timacum minus (Knjaževac), Drengrad – Bregovina (Prokuplje), Kulina-Gradište (Balajnac, opština Merošina), Marina kula kod Kuršumlije, a na udaru ilegalnih kopača su i arheološka nalazišta Lazareva pećina (Zlot, opština Bor), Velika i Mala Balanica (Sićevo, opština Niška banja).
Ugroženi su i lokaliteti Markovo kale (Vranje), Zlata (Prokuplje), Egeta i Brza Palanka (Kladovo), Kaletinac (Gadžin Han), Kulište (Babušnica), Crkvište (Modra stena), Kaljaje (Medveđa), Zindan (Aleksinac), Pećina (Niška banja).
Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo susreo se prethodnih nekoliko godina sa neovlašćenim iskopavanjima na lokalitetima Grčko groblje (u okviru spomenika kulture Četiri šanca u Kremnama), Ostrovica u selu Ostri, kod Mrčajevaca, Jerinin grad (Trstenik), Kozje stene (Ivanjica), Vijulj (Rudnik).
Ministartsvo: Destruktivno delovanje „Arheo-amatera Srbije“
U Registru udruženja Agencije za privredne registre, registrovano je udruženje „Arheo-amateri Srbije“, čiji je Osnivački akt, kako je navedeno u elaboratu Ministartsva, u suprotnosti sa odredbama Zakona o kulturnim dobrima.
„Arheo-amateri Srbije“ su nevladina organizacija registrovana u APR-u za „istraživanje kulturno-istorijskog nasleđa na teritoriji Republike Srbije nedestruktivnim terenskim istraživačkim metodama, a uz pomoć najsavremenijih tehničkih metoda, bez destruktivnih istraživačkih zahvata na terenu koji se istražuje, a u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima RS, Statutom „Arheo-amatera Srbije“ i načelima očuvanja životne sredine“.
U Statutu i Pravilniku istraživanja ovog udruženja navodi se da imaju pravo da, u okviru organizovanih akcija, ali i samostalno, kao članovi udruženja, vrše istraživanja nedestruktivnm metodama uz pomoć raznih aparata (metal detektora, geo-radara, geo-skenera…), na područjima koja su evidentirana, a nisu proglašena za kulturno dobro, dok na područjima koja nisu ni evidentirana, mogu da vrše i proveru nalaza iskopavanjima.
Rezultate takvih destruktivnih istraživanja, kao i predmete pronađene u takvim akcijama zadržavaju za sebe.
U Statutu je navedeno i da udruženje može pribavljati sredstva za svoju delatnost prodajom „legalno pronađenih starih predmeta tokom istraživačke akcije“.
Na osnovu Zakonu o kulurnim dobrima, terenskim istraživanjem kulturno-istorijskog nasleđa, mogu se, kako stoji u elaboratu, baviti isključivo za to osnovane ustanove zaštite, u skladu s odredbama pomenutog zakona i uz odobrenje Ministarstva nadležnog za poslove kulture.
Pročitajte još:
“Ne postoji pravni osnov da se udruženja bave ovom vrstom istraživanja. Na osnovu zakona dobra pod prethodnom zaštitom uživaju jednaku zaštitu kao i proglašena kulturna dobra. Prema Zakonu o kulturnim dobrima, dobro koje uživa prethodnu zaštitu, a nalazi se u zemlji ili vodi, ili je izvađeno iz zemlje ili vode, predstavlja državnu svojinu”, navedeno je u elaboratu.
Za lica koja van organizovanog istraživanja, iskopaju iz zemlje, odnosno izvade iz vode dobro koje uživa prethodnu zaštitu, ako u roku od 24 sata ne obaveste ustanovu zaštite i organ unutrašnjih poslova predviđena je prekršajna kazna.
Neovlašćena arheološka iskopavanja i istraživanja se na osnovu Krivičnog zakonika RS tretitraju kao krivično delo.
Izrada elektronskog registra
„Elaborat o ugroženost arheoloških lokaliteta usled delovanja ilegalnih kopača na teritoriji Republike Srbije“, Ministarstvo kulture je dostavilo Ministarstvu unutrašnjih poslova i Upravi carina u cilju sprečavanja ilegalnih arheoloških iskopavanja na teritoriji Republike Srbije odnosno sprečavanja trgovine ilegalno iskopanim predmetima.
Na inicijativu Ministarstva kulture i informisanja, a u saradnji sa Ministarstvom unutrašnjih poslova, Ministarstvom pravde, Ministarstvom finansija Uprava carina, Kancelarijom za informacione tehnologije i elektronsku upravu i Matematičkim institutom započet je zajednički rad na uspostavljanju i razvoju jedinstvene baze (elektronskog registra) otuđenih i nestalih umetničko-istorijskih predmeta.
Rok za izradu elektronskog registra je do kraja 2020. godine, navode u Ministarstvu.
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare
