0
Medeni mesec “stare” i “nove” Evrope, zapada i istoka EU, kratko je trajao, potvrđujući Hegelovu tezu da “u knjizi istorije sveta periodi sreće su uglavnom bele strane”. Upozorenje bivšeg predsednika Francuske, Fransoa Olanda zemljama tzv. Višegradske grupe pre tri godine "Vi imate principe, a mi strukturalne fondove", krajem meseca će dobiti svoju konkretnu formu.
Evropska komisija (EK) objaviće prvi Izveštaj o stanju pravne države u članicama EU za par nedelja. Osim što će u sebi sadržati i preporuke za svih 27 članica, namera je da on bude direktno vezan za evropske fondove, uključujući i “Next generation EU”. Drugim rečima, EU će imati instrumente da stopira ili zamrzne fondove državama članicama, koje krše postulate pravne države. EK će predložiti i da se odluke o korišćenju fondova donose kvalifikovanom većinom (55 odsto članica koje imaju 65 odsto stanovništva Unije).
Nedoslednost i licemeran odnos EU prema poštovanju evropskih vrednosti, pravne države i ljudskih prava u državama članicama Unije, oslabili su drastično kredibilnost EU i njen uticaj, ne samo u odnosima sa velikim silama, već i u njenom komšiluku i unutrašnjem dvorištu (Zapadni Balkan). Poljska, Mađarska, Bugarska, Češka i donedavno Slovačka i Rumunija (u njima je došlo do zaokreta u poslednjih godinu dana), su flagrantno kršili principe podele vlasti, ugrožavajući nezavisnost pravosudnog sistema, slobode medija, ljudska prava, samu pravnu državu koja je “conditio sine qua non” za članstvo u EU.
Takozvana “meka moć” (soft power) EU je izvetrila na kompromisima sa liderima država članica koje su pretvorili svoje zemlje u demokrature ili neliberalne demokratije, definicija draga Viktoru Orbanu.
Nezadovoljstvo na evropskom istoku i njegova konfrontacija sa zapadnim delom kontinenta nije novog datuma. Mađarski pravnik i politikolog Ištvan Bibo je neposredno po završetku Drugog svetskog rata objavio esej s naslovom: “Ubogost malih država istočne Evrope”. Mađarski politikolog je lucidno konstatovao da nacionalna mobilizacija ide ruku pod ruku sa strahom za opstanak i da istovremeno otvara vrata za sve opskurne teorije i ideologije, bez obzira koliko bile apstraktne ili neizvodljive. Na taj način se, po Bibu, proizvodi jaz između demokratije i nacionalnog osećanja, uz širenje uverenja da su demokratija i sloboda prepreke za jačanje naciona.
Bibo je proročki upozorio da će nacionalizam baziran na antidemokratskim postulatima predstaviti liberalne ideje kao pretnju za nacionalne interese i sigurnost nacije namećući građanima obavezu da love izdajnike, unutrašnje neprijatelje i petokolonaše.
“Sve to je začinjeno usađivanjem osećanja istorijske žrtve baziranom na isticanju doživljenih nepravdi, patnji, trauma, zločina i širenjem neprijateljstva i rasplamsavanjem sporova sa manjinama i susedima”, dramatično su aktuelna zapažanja mađarskog disidenta od pre 75 godina.
Pribaltičke republike i Poljska bilduju nacionalizam na Rusiji, Mađari na istorijskim nepravdama, Slovaci, Rumuni i Bugari na nacionalnim manjinama, Česi na migrantima, dok svi zajedno vide u Briselu i EU dežurnog krivca za sve što ne ide kako valja u vlastitom dvorištu.
Pročitajte još:
Sve istočnoevropske nacije su rođene u 19. veku i nijedna nije ugledala svoju nacionalnu državu pre 20. veka. Imajući u vidu da su kreirane u multietničkim, multikonfesionalnim, multijezičkim imperijama sa elastičnim, fluidnim i poroznim nacionalnim prostorima, krvavi ratovi, odmazde, etnička čišćenja i progoni su sastavni deo istorijskog bagaža svakog naroda.
Zemlje istočne i centralne Evrope su iz “tamnica naroda”, preko kratke epizode između dva svetska rata i nacističke okupacije, završile iza Gvozdene zavese. Zatim su bez ikakve demokratsko-liberalne kondicije, ispreskakali na brzinu put do članstva u EU. To je omogućilo da podanički mentalitet preživi komunističke režime i da metastazira neometano u nacionalističke režime ili demokrature.
U prestonicama Višegradske grupe nisu nikada krili, da iz njihovog ugla EU mora da se prilagodi njima, a ne suprotno. Evropske institucije, počev od EK se doživljavaju kao neprijatelji čiji su ciljevi urušavanje nacija i stvaranje uslova za nadnacionalno društvo dok je Evropski savet percepiran kao forum u kome dominiraju velike i moćne članice sa ambicijama koje nisu kompatibilne sa očuvanjem naciona.
Paralelno, unutar samih istočnoevropskih članica Unije, došlo je do veoma ozbiljnih političkih i svetonazornih podela među građanima. Prošle godine je nekoliko stotina hiljada ljudi demonstriralo u Pragu protiv premijera populiste Babiša, u Poljskoj su protesti redovna pojava protiv kleropopulista Kačinjskog, velike demonstracije u Slovačkoj i Rumuniji su dovele do promene vlada, u Budimpešti su građani mesecima šetali protiv Orbanovog režima, dok su u Sofiji upravo ovih dana izašli na ulice protiv vlasti Borisova.
Jednačina da ekonomski napredak sa članstvom u EU i NATO vodi bespovratno ka pravnoj i slobodnoj državi je pala na ispitu baš tamo gde se mislilo da ne može da omane. Brzina modernizacije i liberalizacije su ispreturale istočnoevropska društva sa neizbežnim ishodom kreirajući frakture u društvenom miljeu između urbanog i ruralnog dela stanovništva.
Prvi su lakše i brže prihvatili nova pravila ili su emigrirali u zapadnoevropske države dok je konzervativni, tradicionalistički deo populacije, osim gubitničkog položaja u tranziciji, morao da se suoči sa novinama kao što su zaštita manjina, prava LGBTQ zajednice, građanske slobode, rodna ravnopravnost. Sve ono što je vekovima za njih predstavljalo tabu. Na tim frakturama su došli na vlast svi: od Orbana i Kačinjskog do Borisova. Poruka je uvek ista: liberalne demokratije su neefikasne u odbrani nacionalnih interesa i podrivaju zdrav koren etnosa.
Odliv stanovništva iz istočnih država članica EU ima epohalne razmere. U poslednje dve decenije Poljska i Mađarska su ostale bez više od 15 odsto stanovništva. Bugarska i Rumunija su izgubile više od petine populacije, Litvanija i Letonija čitavu četvrtinu.
Progresivno pražnjenje istočnoevropskih zemalja i starenje stanovništva u ruralnim delovima pojačava percepciju ugroženosti od otvorenih granica i dolaska migranata koji mogu da ugroze opstanak naciona. Suverenisti i populisti upravo igraju na tu kartu obećavajući zaštitu čistote nacije, tradicije, patrijarhalnog ustrojenja, konzervativnih vrednosti i povratak crkvi. Međutim, bez fondova EU njihova priča neće biti tako ubedljiva jer su upravo njihovi birači među najbrojnijim korisnicima evropske pomoći. To objašnjava kontradikciju zašto građani podržavaju članstvo u EU, a glasaju za suvereniste i populiste.
