0
Da je rodni grad inspiracija jednom od favorita ovogodišnjeg takmičenja Pesme za Evroviziju, "pevačkog čuda iz Vranja" Stefanu Zdravkoviću Princu, istakao je više puta u medijima, a nakon nastupa kada se plasirao u finale, još jednom je otkrio da je pesma "Cvet sa istoka" inspirisana starom vranjskom pričom o zabranjenoj ljubavi Ajše i Stojana. Pravu istinu o Turkinji i Srbinu krije Beli most, jedan od simbola ovog grada i biser osmanskog nasleđa.
Nalazi u ulici Devet Jugovića u Vranju, u neposrednoj blizini crkve Svete Petke, u narodu poznate kao Krstata džamija. Pre skoro dve decenije, 2006. godine je ozbiljnije rekonstruisan od strane tadašnje vlasti, u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture u Nišu, kada je dobio aktuelni izgled, ali je često u međuvremenu skrnavljen i više puta „osvežavan“. Uprkos lošem odnosu pojedinaca, u kolektivnom doživljaju među Vranjancima on zauzima posebno mesto.
Najpoznatija legenda koja kruži o ovom mostu je još jedna romantična priča sa tragičnim krajem, odnosno priča da je most nastao kao posledica tragične ljubavi.
Naime, kada se bogatom vranjskom Turčinu Selim-begu rodila ćerka jedinica Ajša, proročice su rekle da će se zaljubiti u Srbina. Prema legendi, porodica Selim-bega živela je pored Vranjske reke, a Selim-beg je ljubomorno čuvao svoju ćerku kako se proročanstvo ne bi ispunilo.
Usamljena Ajša je tako, kaže dalje priča, svakoga dana slušala pesmu koju je srpski pastir Stojan svirao na svojoj fruli i vremenom se zaljubila u njega. Priča se tragično završila tako što je Selim-beg pucao u Stojana, a u stvari usmrtio svoju ćerku, koja se bacila na voljenog Stojana u želji da ga zaštiti.
Zbog toga, navodno, na mestu njene pogibije njen otac gradi Beli most. Poslednjih godina neki mediji dodaju detalje, pišući o navodnim tajnim susretima Ajše i Stojana, pa sve do zajedničkom samoubistvu u koritu reke. Odatle je Beli most poznat i kao „most ljubavi“.
Međutim, pravu istinu o biseru osmanske arhitekture u Vranju otkriva mermerna ploča na mostu, ali često postoje pogrešna tumačenja, loši prevodi i izmišljene tvrdnje koje kruže internetom i literaturom. Tako jedan domaći portal piše da na tom natpisu stoji rečencica „Proklet neka je onaj koji rastavi što ljubav sastavi“, aludirajući na legendu i tragičnu ljubav dvoje mladih.
Rečenice na mermernoj ploći raspoređene su u četiri reda, sa Hidžretskom 1260. godinom, kao godinom izgradnje mosta. Prevedeno na aktuelni kalendar, radi se o 1844. godini. Ovakva mermena ploča zove se tarih i koristila se za sve za natpise na javnim objektima. Ove ploče su najčešće sadržale motive zbog kojih je objekat sagrađen, imena ktitora, godine gradnje, kao i razne stihove.
Rečenice na mermernoj ploći raspoređene su u četiri reda, sa Hidžretskom 1260. godinom, kao godinom izgradnje mosta. Prevedeno na aktuelni kalendar, radi se o 1844. godini. Ovakva mermena ploča zove se tarih i koristila se za sve za natpise na javnim objektima. Ove ploče su najčešće sadržale motive zbog kojih je objekat sagrađen, imena ktitora, godine gradnje, kao i razne stihove.
U tom smislu, Beli most nije imalo drugačiji. Tekst je podeljen na dve celine ispisane u osam polja, veći deo levo i manji desno, u odnosu na centralni kaligrafski natpis. Napisan je osmanskom varijantom turskog jezika, arapskim pismom, a manji deo teksta je pisan arapskim jezikom. Osmanski jezik, kao varijanta današnjeg turskog jezika, bio je upravni jezik u Osmanskom carstvu koji je imao brojne pozajmljenice iz drugih jezika, a najviše iz arapskog i persijskog.
Natpis sa mosta preveo je još 1960. godine čuveni orijentalista, istoričar i rektor Univerzitea u Prištini, a tada docent Filosofskog fakulteta u Beogradu dr Hasan Kaleši. Prevod teksta koji se nalazi levo glasi:
„Dobrotvor i dobročinitelj, onaj koji žudi za rajem i visokim sistemom. Ajša Hanum, kći roba večnog. Neka njoj i njenim roditeljima oprosti grehe.“
U središnjem delu stoji kaligrafski natpis „O čuvaru!“, što je jedno od imena za Boga u islamu, a ispod toga još i godina „G. 1260“.
Nastavak teksta na desnoj strani sa osmanskog jezika glasi:
„Ovaj most zove se Beli i služi za olakšicu. Vode koje teku ispod njega služe ljudima za zdravlje. Prolaznici neka prođu još jednom da se o tome uvere. O Muhamede izabraniče, posreduj za vlasnika mosta.“
Na osnovu ovog tariha jedino što je poznato jeste samo da je most izgrađen 1844. godine i da je to zadužbina izvesne Ajše, koja ga podiže kao svoju i zadužbinu svojih roditelja.
Zadužbinarstvo kod bogatijih muslimana u Osmanskom carstvu je zapravo stotinama godina unazad bilo prisutno, tako da je most najverovatnije samo to – zadužbina jedne bogate muslimanske porodice, dok detalji Ajšinog i života njenih roditelja nisu poznati. Njeni potomci, ako su uopšte postojali i ako su uopšte živeli u Vranju, verovatno su emigrirali iz ovih krajeva najkasnije 1878. godine i oslobođenja Vranja, što je bila sudbina i brojnih vranjskih muslimana.
Ovaj biser osmanskog nasleđa jedan je od simbola Vranja koji se, stilizovan kao heraldički ševron nalazi i na grbu grada i logotipima lokalnih institucija.
