Novinari BIRN-a su koristeći napredne tehnike OSINT-a (istraživanje uz pomoć otvorenih izvora) pretraživali mapu grada i ukrštali podatke sa satelitskog snimka sa podacima iz Katastra i Registra građevinskih dozvola Agencije za privredne registre.

Ovo je rađeno jer, uprkos zakonskoj obavezi, ne postoje javni podaci o tome koja je rešenja za ozakonjenje objekata doneo Sekretarijat za poslove ozakonjenja Grada Beograda. Osim toga, Sekretarijat je ignorisao zahteve BIRN-a da ta rešenja dostavi.

BIRN je u višemesečnom istraživanju na ovaj način našao više od 300 objekata na teritoriji glavnog grada – uglavnom stambenih zgrada većih od hiljadu kvadrata – koji su u potpunosti ili delimično izgrađeni nelegalno nakon satelitskog snimka iz 2015. godine pa onda ozakonjeni. Međutim, izvesno je da je broj takvih zgrada i veći.

Istraživanje BIRN-a pokazuje da nije reč o izolovanim pojedinačnim slučajevima, pa čak ni o pojedinačnim beogradskim opštinama, nego da se radi o sistemskoj praksi koja je trajala godinama, traje i dalje, i zabeležena je u svim centralnim beogradskim opštinama.

Ujedno, tadašnje izjave svih iole relevantnih nadležnih funkcionera ukazuju da su svi sve znali o ovom problemu već u prvoj godini primene zakona – pojedinci su čak i do detalja opisivali kako je taj proces tekao.

U BIRN-ovoj bazi divlje gradnje su objekti predstavljeni na mapi za koje je BIRN utvrdio da su sporno ozakonjeni, odnosno da nije postojao zakonski osnov za njihovu legalizaciju – nisu bili “pod krovom” na satelitskom snimku iz 2015. godine, a veliki broj njih uopšte nije ni postojao na tom snimku.

Ova mapa će biti dopunjavana novim slučajevima, pa BIRN poziva čitaoce da im prijave nelegalne objekte kako bi ih proverili i uvrstili u bazu ako ispunjavaju uslove. Takođe, pozivaju i investitore koji misle da se njihova zgrada bez osnova našla u ovoj bazi da se jave kako bi podaci bili provereni.

Ujedno, na osnovu ove baze podataka, BIRN će u narednim nedeljama objaviti seriju tekstova u kojima će obraditi najzanimljivije investitore iz baze, uslove života građana koji su kupili ovako izgrađene stanove, postupanje tužilaštava, postojeće krivične prijave, te poreklo, odnosno pranje novca.

Kako i kada je sve krenulo

Nakon više neuspelih zakona koji nisu uspeli da reše problem nelegalne gradnje, 27. novembra 2015. je na predlog Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture donet novi zakon – Zakon o ozakonjenju objekata – kojeg je država gromoglasno najavila kao konačni obračun sa divljom gradnjom.

Ovo ministarstvo je bilo zaduženo da prati izvršenje zakona, i na njegovom čelu se od aprila 2014. do oktobra 2020. godine nalazila Zorana Mihajlović. Nakon nje, ministar je bio Tomislav Momirović, a od oktobra 2022. na čelu ministarstva nalazi se Goran Vesić.

Koncept zakona iz 2015. bio je jednostavan – kao u dečijoj igri “žmurke”, država je zažmurila na sve nelegalne građevine izgrađene pre 2015. godine, a onda 2015. “otvorila oči” i rekla – (skoro) sve što je do sada bilo “na divlje” sazidano biće legalizovano, a ono što se od sada gradi nelegalno, ne može da se legalizuje, nego mora da se ruši.

Zakon je jasno propisivao šta može biti predmet ozakonjenja: nelegalno izgrađeni ili dograđeni objekat (završen, “pod krovom”) koji postoji na satelitskom snimku Republičkog geodetskog zavoda iz 2015. godine.

Istraživanje BIRN-a, kao i hronologija događaja, ukazuju da su od početka primene ovog propisa pravljene “rupe”, koje su olakšavale protivzakonitu legalizaciju. Neke od njih ticale su se upravo famoznih satelitskih snimaka.

Kako ozakoniti kada nema satelitskog snimka

Lokalne samouprave, koje su bile nadležne za proces ozakonjenja, dobile su satelitski snimak teritorije Srbije iz 2015. godine tek u julu 2016. godine, a neke i kasnije. To znači da u prvih osam meseci primene zakona lokalne samouprave nisu imale osnovnu alatku – satelitski snimak, kojim bi utvrdili da li zgrada uopšte može da se ozakoni, tj. da li je bila izgrađena “na vreme”.

Dakle, tokom prvih osam meseci ozakonjenje je vršeno bez neophodnog satelitskog snimka, odnosno ceo zakon nije imao smisla.

Međutim, ni kada su snimci konačno nabavljeni, beogradski Sekretarijat za poslove ozakonjenja objekata nije promenio svoju dotadašnju praksu – ponašali su se kao da snimak ne postoji i nastavili su da ozakonjavaju objekte bez uvida u satelitski snimak.

Ujedno, i sa snimkom je napravljena dodatna rupa u zakonu: satelitski snimak je napravljen u leto 2015, a zakon je počeo da se primenjuje krajem novembra. Na ovaj način, svi oni koji su nelegalno gradili nakon ovog snimka, mogli su da tvrde da su zgrade napravili u periodu nakon što je nastao snimak, a pre stupanja zakona na snagu (krajem novembra 2015).

Ova rupa je potom iskorišćena tako što su građevinski inspektori potpisivali rešenja u kojima falsifikuju, antidatiraju realnost i iznose netačne tvrdnje da je neka zgrada izgrađena upravo u ovom periodu, što je kasnije Sekretarijatu za poslove ozakonjenja bio osnov da takve zgrade ozakoni.

Opširnije o ovoj temi čitajte na sajtu birn.rs.

BONUS VIDEO Na Savskom nasipu je država pala na testu: Evo kako je jedno njeno preduzeće legalizovalo bezakonje