0
Zabrana sindikalnog delovanja, finansijski penali zbog bolesti, kazne zbog “bežanja”, lažna upozorenja o "seči ruku” ali i glava zbog krađe u Srbiji, samo su deo bizarnih i nezakonitih odredbi dokumenata koje su kineske i vijetnamske kompanije dale na potpis izrabljivanim vijetnamskim radnicima u Zrenjaninu, otkriva BIRN.
Kim (BIRN je izmenio imena vijetnamskih radnika u cilju zaštite njihove bezbednosti) je prešao dug put od preko 8.500 kilometara od vijetnamskog grada Vin do hostela u Zrenjaninu u potrazi za zaradom koja bi promenila život njemu i njegovoj porodici.
„U Vijetnamu smo siromašni i došli smo ovde da zaradimo novac za naše porodice. Ovde je zarada mnogo veća“, kaže on u razgovoru za BIRN.
Međutim, taj plan za njega, ali i njegovih nekoliko stotina sunarodnika, nije prošao idealno. Prljave i skučene spavaonice sa dva kupatila na preko 400 ljudi, nedostatak čiste i tople vode, oduzeti pasoši, zabrana kretanja i finansijske kazne, nije ono čemu se se nadali kada su sa agencijom iz Vijetnama ugovorili poslove na gradilištu kineske kompanije Linglong.
“Trenutno samo želim da odem nazad kući. Kineski izvođač radova nema nikakvog poštovanja za naš rad ili naše živote”, kaže Kim, a njegovo mišljenje dele i drugi vijetnamski državljani sa kojima je BIRN razgovarao.
Nakon što su nevladine organizacije A11 i ASTRA ovog meseca upozorile na užasne uslove u kojima žive vijetnamski radnici unajmljeni da grade fabriku guma u Zrenjaninu, kao i na izrabljivanje i moguću trgovinu ljudima, predstavnici vlasti i državnih institucija odgovorili su zamenom teza, tvrdeći da je u pitanju politička hajka na kineske investicije, ističući da je gradilište Linglonga „najkontrolisanije u Srbiji“.
„Inspekcije su izlazile na teren i nisu našle nepravilnosti. Ostaje otvoren slučaj smeštaja, jer oni spavaju u neuslovnim prostorijama, ali ti radnici su jako dobro plaćeni. Veliki broj građana Srbije sa mnogo manjim platama ima dostojanstvenije uslove za život“, izjavio je ministar građevinarstva Tomislav Momorović.
Međutim, istraživanje BIRN-a pokazuje da ili gradilište Linglonga nije bilo ni blizu najkontrolisanijem u Srbiji, ili je inspekcijska kontrola kineskog investitora kome je država Srbija obećala 75 miliona evra subvencija, a već besplatno dala 95 hektara zemljišta vrednog 7,6 miliona evra – bila daleko od profesionalne.
Šta piše u ugovorima
BIRN je došao do ugovora koje su vijetnamski radnici potpisivali sa druge dve kineske građevinske firme registrovane u Srbiji, podizvođačima koje je Linglong angažovao za izgradnju fabrike guma.
Ugovori koje su kineske firme registrovane u Srbiji dala na potpis vijetnamskim radnicima krše niz odredbi Zakona o radu: od zabrane sindikalnog delovanja i štrajka, preko (ne)regularnih radnih časova koji mogu biti iznad dozvoljenog zakonskog maksimuma, pa do nezakonitih odredbi o godišnjem odmoru i probnom radu.
Jedan od dodatnih formulara koji su potpisali sa poslodavcima navodi i da se radnicima uzima 650 dinara za svaki dan opravdanog odsustva sa posla, uključujući i odsustvo zbog bolesti.
BIRN je imao uvid i u niz sporazuma koje su radnici pre dolaska u Srbiju potpisali sa posredničkom vijetnamskom agencijom, a u kojima se radnici odriču brojnih prava, čak i tužbi protiv agencije, dok ih sama agencija netačno obaveštava o zakonima i običajima u Srbiji po kojima bi navodno mogli ostati čak bez ruke ili glave u slučaju krađe ili drugih kriminalnih dela.
Prema nezvaničnim saznanjima BIRN-a, u Inspekciji rada vijetnamske radnike tretiraju kao „upućene radnike“, zbog čega se njihovi ugovori ne proveravaju, već samo bezbednost i zdravlje na radu. Međutim, prema Zakonu o zapošljavanju stranaca upućena lica bi morala da budu zaposlena u matičnoj kineskoj kompaniji bar godinu dana pre dolaska u Srbiju, što nije slučaj sa vijetnamskim radnicima sa kojima je BIRN razgovarao.
„Imajući u vidu da su radnici zaposleni kod domaćeg poslodavca, kompanije koja je registrovana u Srbiji, svakako nema nikakvih prepreka da inspektori rada vrše svoje nadležnosti u punom kapacitetu, odnosno da nadziru kako uslove rada i bezbednost na radu, tako i sadržinu zaključenih ugovora o radu“, ističe stručnjak za radno pravo Mario Reljanović.
Svako odbijanje da se to učini u poznatim okolnostima znači, ističe Reljanović – prećutno odricanje od suvereniteta Srbije u korist poslodavca, u ovom ili bilo kojem drugom slučaju.
Penali zbog odsustva
Investitor „Linglong International Europe D.O.O“, srpski ogranak kineskog gumarskog giganta, odgovornost za uslove života i rada prebacio je na podizvođače radova.
Prema saznanjima BIRN-a, podizvođači koji su formalno-pravno angažovali vijetnamske radnike su dve građevinske kompanije: China Energy Engineering Group Tianjin Electric Power Construction, CEEG TEPC, registrovana 2018. godine, kao i Sichuan Dinglong Electric Power Engineering, registrovana u decembru 2020.
Ove firme potpisivale su sa radnicima identične jednogodišnje ugovore koji, prema rečima stručnjaka za radno pravo kojima je BIRN dao na uvid dokumentaciju, krše ne samo srpske zakone, već i brojne međunarodne standarde.
Kako se navodi u ugovoru, radnicima preti otkaz ako pokušaju da se sindikalno organizuju ili protestuju, ali i ako javnosti otkriju tajne u vezi sa poslovanjem kompanije…
Opravdano odsustvo sa posla, čak i zbog bolesti, košta radnika 650 dinara dnevno, prema dokumentu o “Pravilima na radnom mestu” u koji je BIRN imao uvid.
Nedolazak na posao, ako ga nije odobrio šef, donosi kaznu u iznosu od 150 odsto dnevnice za svaki propušteni dan.
Iako po ugovoru imaju pravo na zdravstveno osiguranje, Kim kaže da je nekim radnicima koji su imali simptome koronavirusa bilo zabranjeno da potraže lekarsku pomoć.
“Nemaju nikakvog poštovanja prema nama. Bolesni smo, a kompanija nam ne da idemo u bolnicu”, rekao je on. “Pre mesec dana imali smo ljude sa simptomima Kovid-19. Ali firma nam je zabranila da idemo kod doktora. Rekli su nam da ostanemo u smeštaju i samoizolujemo se”, ističe on.
Prema ugovoru sa kineskim firmama registrovanim u Srbiji, ako radnik bude otpušten ili zatraži raskid ugovora, kompanija koja ga je unajmila neće platiti cenu njegovog povratnog puta za Vijetnam.
Huu*, jedan od radnika u grupi onih koji su se prijavili za povratak u Vijetnam, navodi da mu poslodavac duguje oko 1.300 dolara, i u strahu je da li će mu kompanija platiti povratnu kartu, kako mu je obećano.
“Ja pripadam grupi koja se prijavila da ide kući. Drže nas u neizvesnosti trenutno. Pitanje je ko će platiti karte za Vijetnam i ko će nam ih uopšte kupiti? Meni duguju više od jednomesečne plate. Trenutno nam niko ne preti, ali tišina je jednako strašna”, navodi on.
Zastrašivanje šerijatskim običajima
U Vijetnamu prosečna plata iznosi oko 150 dolara, navodi BIRN. Plate koje su im ponuđene u Srbiji su bar pet puta veće, a to je i jedini razlog zbog čega su bili spremni na “službeni put” u Zrenjanin. U tom smislu, izjava ministra Momirovića o tome da srpski radnici imaju duplo manje plate, a žive u boljim uslovima, deluje kao odbrana vlasti po svaku cenu i potpuno nerazumevanje funkcionisanja globalnih migracija radnika.
Da bi uopšte došli u Srbiju, vijetnamski radnici morali su da plate više od 2.000 američkih dolara posredničkoj kompaniji iz Vijetnama pod imenom Song Hy Gia Lai Company Limited, a koja je sklopila dogovore sa kineskim firmama u Srbiji.
Pre toga morali su da potpišu niz dokumenata – takozvanih “obrazaca o obavezama”, u koje je BIRN imao uvid, a koji drastično sužavaju njihova prava, a povećavaju obaveze prema vijetnamskoj agenciji.
Neki od obrazaca navodno objašnjavaju radne zakone i običaje u Srbiji, od kojih je jedna i ta da su, kako se lažno navodi”, “štrajkovi u Srbiji svima zabranjeni”. Radnici su morali da potpišu da “apsolutno neće učestvovati u štrajkovima, demonstracijama” ili “podsticati druge da štrajkuju, protestuju ili daju otkaz”.
U jednom od obrazaca deluje da su običaji i pravila kopirani iz obrazaca namenjenih radnicima koji putuju u zemlje sa većinskim muslimanskim stanovništvom u kojima važi šerijatsko pravo, kao što su Avganistan ili Saudijska Arabija. U tački „A.4. Kršenje srpskih zakona“ navodi se da je kompanija informisala radnika da će „država domaćin“ onom ko bude uhvaćen u krađi „odseći šake”, a u slučaju ubistva i „odseći glavu“.
“Nismo znali zakone u Srbiji kad smo potpisali. Kompanija nam je to dala, tako da mi nismo bili upućeni”, objašnjava Kim.
Opširnije o ovoj temi pročitajte na sajtu BIRN-a.
Bonus video: Linglong paralelni svetovi
Pratite nas i na društvenim mrežama:
