Slika o kojoj se priča.
Bašibozuk se vraća kući – takve naslove čitamo ovih dana, nakon što je sliku Paje Jovanovića „Odmor bašibozuka“ Muzej grada Beograda kupio na aukciji u Londonu za skoro 350.000 evra.
I nakon oduševljenja mnogih zbog ovih vesti da se remek-delo čuvenog umetnika vraća u Srbiju, provlači se i pitanje ko su zapravo bašibozuci koje je Paja slikao.
Ukratko, oni su bili surovi okrutni ratnici i pljačkaši. U doslovnom značenju bašibozuk je onaj čija je glava pokvarena, oštećena, a suštinski onaj bez vođe.
Bašibozuci su bili pripadnici neregularnih vojnih snaga osmanske vojske. Činili su ih uglavnom dobrovoljci, najčešće Čerkezi, Albanci, Kurdi i Romi-muslimani. Bili su poznati po tome da deluju bez discipline, da su okrutni i brutalni pljačkaši, a kako navode iz aukcijske kuće Sotbi od koje je slika otkupljena, regrutovani su na teritoriji današnje Srbije i Albanije.
Država ih je naoružavala i održavala, ali nisu primali platu, već su živeli od pljačke. Nisu imali uniforme ni oznake. Veće vojne operacije im nisu poveravane baš jer nisu bili disciplinovani. A pošto im se nije moglo verovati i bili su nepredvidivi, redovna vojska je povremeno morala da ih nasilno razoružava. Međutim, bašibozuci su često bili korisni u izviđačkim misijama.
Osmanlije su pored redovne vojske imale i te neregularne trupe, plaćenike, na koje su se oslanjali usled širenja carstva.
Pošto platu nisu dobijali, plen od pljačke iz borbe im je je bio motiv.
Zvanično, bašibozuci su otišli u istoriju krajem 19. veka, ali pojedinih samoorganizovanih trupa je bilo i kasnije.
Njihova zloglasna reputacija nastavila je da živi posle njih. Pošto su bili tako nasilni i brutalni, izraz bašibozuk je vremenom na mnogim jezicima dobio kolokvijalno značenje – nedisciplinovani razbojnik- koje se zadržalo i do danas.
Osim Odmora bašibozuka, Paja Jovanović je je naslikao i delo Dva bašibozuka pred kapijom.
I ta slika je prodata Sotbiju. Bilo je to u aprilu 2018. godine za nešto više od 531.000 evra i tako je to postala najskuplja slika Paje Jovanovića.