0
U Beogradu je 29. aprila 1892. osnovana Srpska književna zadruga s prevashodnim ciljem popularisanja knjige među Srbima.
Namera je bila da se valjano pripremljenim i znalački probranim knjigama sa jedne strane pomaže objavljivanje važnih naslova srpske književnosti i istorije, a takođe i knjiga važnih za kulturu odnosno prosvećivanje uopšte.
Zadruga je prilikom osnivanja zamišljena kao samostalno društvo kojim upravljaju članovi.
Osnivači su bili Jovan Jovanović Zmaj, znameniti pisac, inače lekar, Stojan Novaković, istoričar i političar, Ljubomir Kovačević, istoričar, Ljubomir Stojanović, lingvista i političar, Svetislav Vulović, pisac, Milan Jovanović Batut, lekar.
Među osnivačima je bilo više članova tadašnje Srpske kraljevske akademije, pa je i osnivački skup održan u zgradi SKA, u Brankovoj ulici broj 15.
Iako to danas može delovati neobično ulica Branka Radičevića, prethodno Gospodska, u to vreme je bila među najpreštižnijim zonama onovremenog Beograda. U toj ulici su živele brojne značajne ličnosti devetnaestovekovne Srbije, poput Matije Bana, Jovana Stejića, Alekse Simića, porodica Magazinović, German, pa i Jovana Marinovića u čiju će se kuću potom smestiti Srpska kraljevska akademija i u kojoj je 1892. osnovana Srpska književna zadruga. Tu se nalazila, na uglu sa Pop Lukinom, i državna štamparija Kneževine i Kraljevine Srbije. Prvobitni naziv te izuzetno važne institucije bio je Knjažesko srbska knjigopečatnja (ili tipografija).
Miran, čak rezidencijalni izgled te ulice izgubiće se pošto u njenom nastavku bude izgrađen most prema Zemunu, prvobitno Most kralja Aleksandra, danas najčešće nazivan Brankov. Stara zgrada SKA, kuća Jovana Marinovića, srušena je šezdesetih.
Prvi predsednik SKZ bio je Stojan Novaković, potpredsednik Jovan Jovanović Zmaj, a sekretar Ljuba Jovanović.
Tvorac prepoznatljivog amblema SKZ, preplet stilizovanih početnih slova sa navedenom godinom osnivanja, bio je čika Jova Zmaj, koji je očigledno imao smisla za likovni izraz. List koji je on decenijama uređivao „Neven“, u osnovi namenjen deci, bio je među grafički i likovno najlepše uređenim u istoriji srpskog žurnalizma i izdavaštva uopšte. Skupština Srpske književne zadruge, prva, održana je godinu dana po osnivanju, maja 1893.
Na samom kraju te 1892. objavljeno je prvo Kolo SKZ, u prepoznatljivom modro sivom povezu sa crveno obojenim spoljnim stranama knjižnog bloka. Zadrugino Kolo se na taj način, uglavnom istovetnog izgleda, objavljuje sve vrema do naših dana, svake godine. Pauza je bila tokom Prvog svetskog rata, do 1920, a onda i 1941.
Prvi naslov koji je Srpska književna zadruga objavila, sasvim prikladno, bio je „Život i priključenija Dimitrija Obradovića, narečenoga u kaluđerstvu Dositeja“. Kao godina izdanja navedena je 1893. Drugi deo objavljen je u narednom Kolu, a kao godina publikovanja takođe je odštampana 1893.
U principu, do naših dana, u svakom Kolu objavljuje se po sedam knjiga. Prvo Kolo sadržalo je, osim prvog dela „Života i priključenija“ Dositeja Obradovića, takođe i „S mora i sa suva“, autora Milana Jovanovića Morskog, „Davorje“ Jovana Sterije Popovića, „Dramatske spise“ Koste Trifkovića, „Bakonju fra Brne“ Sime Matavulja. To Kolo sadržalo je i „Istoriju srpskog naroda“ Ljube Kovacevića i Ljube Jovanovića, kao i „Istinsku službu“ Ignjatija Potapenka.
Prvobitni tiraž bio je i danas zavidnih 5.000.
U Pravilima SKZ, drugoj tački, naglašeno je da je namera da Zadruga „prednjači izborom u prevođenju i pozajmici iz slovenskih, inostranih i klasičnih književnosti (…) pripomogne širem razviću narodne književnosti, olakšavajući izdavanje i širenje knjiga“.
Pored svih mena i istorijskih lomova Srpska književna zadruga nastavila je uglavnom istim smerom do naših dana.
Bonus video: Ljubivoje Ršumović otkriva kako je nastala pesma Domovina se brani lepotom