0
Povodom Vaskrsa predstavljamo nekoliko najzanimljivijih slika (čije je reprodukovanje u javnom domenu) posvećenih ovom hrišćanskom prazniku koji slavi pobedu života nad smrću.
U umetnosti, Vaskrsenje je jedna od tema Isusovih stradanja kojom se ispoljava duhovnost određenog vremena, ali i uvode tehničke inovacije i provlače lične imaginacije budući da se u jevanđeljima Hristovo ustajanja iz mrtvih samo spominje, kao svršen čin, a ne opisuje.
1. Vizantijski freskopisac, Vaskrsenje Hristovo / Mironosice na Hristovom grobu, 1222-1227, Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, Manastir Mileševa
Živopis u zadužbinii i grobnoj crkvi kralja Vladislava smatra se jednim od najvećih dometa evropske umetnosti XIII veka. Najpoznatija freska u ovom manastiru, Beli anđeo, deo je velike kompozicije Mironosice na Hristovom grobu, a predstavlja arhanđela Gavrila koji odeven u beli hiton rukom pokazuje grob iz koga je Hrist vaskrsnuo. Freskom Beli anđeo poslat je prvi satelitski signal u vasionu s porukom mira i ljubavi (vanzemljanima), zajedno sa slikama Kineskog zida i osvajanja Meseca.
2. Đoto di Bondone, Uskrsnuće (Noli me tangere / Ne dodiruj me), 1303–1305, Kapela delji Skrovenji, Avgustinski manastir, Gradski muzej, Padova
Na slici su prikazane dve epizode iz Vaskrsenja: levo, prazan Hristov grob pored koga sede anđeli i leže uspavani čuvari; desno, Magdalena koja kleči pred Hristom pokušavajući da ga dodirne dok je on rukom odbija od sebe dajući joj do znanja da on više ne pripada ovom svetu. Slika deluje kao metafizička apstrakcija, a virtuozno izvedena skraćenja usnulih vojnika nagoveštavaju perspektivu rane renesanse.
3. Grešni Srđ, Vaskrsenje Hristovo, freska ispod kupole, oko 1340, Manastir Visoki Dečani posvećen Hristu Pantokratoru i Spasovdanu (Vaznesenju)
Freske u ovoj zadužbini Stefana Dečanskog i cara Dušana ukazuju na rukopise nekoliko živopisaca, od kojih je samo jedan, „grešni Srđ“, ostavio svoj potpis (na stubu). Neke njihove zajedničke odlike čitamo i s Vaskrsenja: maestralna veština komponovanja prizora i upečatljiva dramatika oličenje su osnovne verske istine u hrišćanstvu – povratka iz mrtvih. Slikar se obraća čoveku srednjeg veka, kod koga još nema dvojbe je li reč o duhovnom ili telesnom vaskrsnuću, odnosno o alegoriji, legendi ili istorijskoj činjenici. Slika ima snažno uporište u hrišćanskoj dogmi. Dilemu uvode kasnije – agnostici i ateisti.
4. Andrea Mantenja, Uskrsnuće Hrista, 1457-1459. ulje na platnu, donji deo otarske slike, Umetnički muzej, Tur
Mantenja čistotu kompozicije zasnovane na trouglu i krugu usaglašava s grobnom stenom koristeći je kao savršenu prirodnu apsidu koja uokviruje uskrsnuće.
Sve linije vode ka Hristu obajsanom svetlošću. Još jedna renesansna odlika: vojnici zabezeknuti pred čudom odeveni su u toge čime je umetnik naznačio svoje uzore u antici. Zanimljivo je da je ovu sliku, zajedno sa još tri oltarske, nastale u majstorovoj radionici u Padovi, osvojivši Italiju, Napoleon preneo u svoj muzej (kasnije Luvr). Restitucijom iz 1815. godine, tri oltarske slike su vraćene Italiji, a četvrta, Uskrsnuće, ostala je u Francuskoj.
5. Pjero dela Frančeska, Uskrsnuće Hristovo, freska i tempera, 1463. Gradski muzej, Sansepolkro
Geometrijska konstrukcija ove kompozicije pripada višem poretku umetnosti, zbog čega joj se pisac Oldouz Haksli divio kao remek-delu svih vremena. Sasvim uspravljena, atletska figura Hrista, koja nije predstavljena iz uobičajenog donjeg rakursa, kao što su sneni vojnici, deluje kao klasična statua. Rotacija tela u prostoru bila je inače opsesija ovog umetnika koju je razradio u inspirativnom eseju De prospectiva pingendi (O slikanju perspektive). Hrist je stamen na zemlji i više nego ikad približen gledaocu: mogla bi to biti naznaka posebnog trenutka povesti Sansepolkra u kome se baš tada lokalna vlast zdušno zalagala (kod pape), da ovo toskansko mesto postane episkopsko sedište, sa statusom grada!?
6. Rafaelo Sancio, Uskrsnuće Hrista, 1499-1502, uje na dasci, Umetnički muzej, Sao Paolo
Delo je promenilo više vlasnika pre nego što je posle aukcije u Londonu (1946) završilo u Brazilu. Pripisivano je Pjetru Peruđinu, sve dok rasprave nisu presekli italijanski istoričari umetnosti. Pripada takozvanom pinturikijevskom intermecu u Rafaelovom opusu, međutim, Rafaelo je uspeo da nadogradi Pinturikija: smestio je scenu u raznovrsniji pejzaž, „obogatio“ sarkofag, odeću, kretnje, kolorit… istakao životnost figura. Njegovi anđeli kao da iskaču iz animiranog filma!
7. Matijas Grinevald, Uskrsnuće Hristovo, Isenhajmski oltar (poznatiji kao Ginevaldov), ulje na dasci, oko 1515. Umetnički i istorijski muzej, Kolmar
Grinevaldovo najznačajnije delo, naručeno za Crkvu sv. Ante u Isenhajmu (Alzas) obiluje surovim naturalizmom: telo Hrista je izranjavano; lica Marije i Jovana iskrivljena od bola; glava Hristova je u kugli od vatre koja nagoveštava propast… Bez trunke idealizma i humanizma, sve je podređeno nasilju i tragediji Ova oltarska rezbarena škrinja ima dva para krila: kada se sklope, vide se, u centru, Raspeće, levo Sveti Sebastijan, a desno Sveti Ante Padovanski; a kada se otvore, u sredini je Madona s detetom i korom anđela, levo su Blagovesti, a desno Uskrsnuće Hristovo; dole je Oplakivanje Hrista. Fascinantnim prelivima duginih boja, Grinevaldovo Uskrsnuće odudara od severnjačke pozne gotike i često se dovodi u vezu s koloritom venecijanskih majstora, iako umetnik u Serenisimu nikad kročio nije.
8. Anibale Karači, Uskrsnuće Isusovo ili Uskrsnuće Anđeleli, ulje na platnu, XVI vek, Luvr, Pariz
Slika je realizovana za privatnu kapelu u Palati Lukini u Bolonji, a pošto je palata prodata porodici Anđeleli i slika je otišla istom novom vlasniku, a potom stigla kao poklon u bolonjski konvent Corpus Domini. Po Napoleonovom zauzimanju Bolonje 1797. godine, Francuzi su rekvirirali sliku i poslali je u Pariz odakle nikad nije vraćena. Iako je ova Karačijeva slika danas paradigma za bolonjsku slikarsku školu između činkvečenta i seičenta, umetnik je za nju bio mizerno plaćen: u pšenici, vinu i nešto novca! Zanimljivo je da ova slika ima dve različito obojene površine. Gornja, svoda s anđelima, svetla je i nestvarna – nebeska; donja je sumračna i maglovita – zemaljska. U samom uglu vojnik spava na snopu strela!
9. Domeniko Teotokopulos, zvani El Greko, Vaskrsenje, ulje na platnu, 1596-1600, Muzej Prado, Madrid
Iako jevanđeljisti Vaskrsenje nigde ne opisuju, projektovana legenda o njemu bila je veoma rasprostranjena sve do Tridentskog sabora održanog od decembra 1545. do decembra 1563, koji je pretendovao da rasčisti s mnogim „montažama“ katoličke doktrine. Jedan od retkih velikih umetnika koji se još njome bavio bio je El Greko – po narudžbini Marije Aragonske, portugalske kraljice. Prepoznatiljiv po izduženim figurama i natprirodnim bojama, El Grekov osobeni stil tek je u XX veku viđen kao vesnik moderne umetnosti, mada se, što se sadržaja upravo ovog Vaskrsenja tiče (a naslikao ih je više), drži tradicionalne ikonografije.
10. Đorđe Krstić, Vaskrsenje Hristovo, ulje na platnu, 1893. Galerija Matice srpske, Novi Sad
„Žudio sam da misao starog našeg slikarstva usavršim“, objasnio je umetnik esenciju svog religioznog slikarstva oslonjenog na tradiciju. Slika je nastala kao skica za veliku ikonu na ikonostasu u Čurugu. Po modelu zapadnjačke umetnosti (Krstić je minhenski đak), Hrist trijumfuje nad silama mraka, miran i dostojanstven, bez dramatičnih pokreta i facijalne ekspresije, rezervisane za stražare. Slikar dramu akcentuje bojom: Hristove rane su crvene, modra boja simulira Golgotu, bela na Hristovom ogrtaču spasenje… Krstićevo Vaskrsenje teži skladu materijalnog i duhovnog, misaonog i osećajnog – u raskoraku danas više nego ikad!
Bonus video: Veliki petak