0
Milena Pavlović Barili je umetnica koja je svojim jedinstvenim stilom i izrazom ostvarila izuzetno značajan stvaralački opus tokom kratkog, ali izuzeto bogatog života, kaže za Nova.rs kustoskinja izložbe "Dualnost Milene Pavlović Barili" Mišela Blanuša.
Piše: Nikola Marković
U Muzeju savremene umetnosti u Beogradu sinoć je otvorena izložba „Dualnost Milene Pavlović Barili“, na kojoj je predstavljeno oko 150 dela jedne od naših najznačajnijih umetnica 20. veka, među kojima će biti slike, crteži, modne ilustracije i dokumentarni materijal. “Postavka otkriva jedinstvo snažne, originalne i nekonvencionalne ličnosti Milene Barili sa savremenim, sofisticiranim umetničkim senzibilitetom, koje objedinjuje racionalno i emocionalno, kao i elemente inovativnog i tradicionalnog”, navodi se u katalogu izložbe, o kojoj razgovaramo sa kustoskinjom Mišelom Blanušom.
Milena Pavlović Barili je umetnica izuzetnog renomea, dobro poznata u našoj sredini, kako umetničkoj tako i (relativno) široj javnosti. Na koji način ste želeli da pristupite njenom delu i ovoj izložbi, imajući u vidu njen dosadašnji vidljiv i valorizovan opus?
– Milena Pavlović Barili je umetnica koja je svojim jedinstvenim stilom i izrazom ostvarila izuzetno značajan stvaralački opus tokom kratkog, ali izuzeto bogatog života. Njena dela odlikuju izuzetna kombinacija avangarde i tradicionalne tematike, kao i simbolike koja odražava njenu kompleksnu ličnost i unutrašnji svet. Prepoznajući značaj i vrednost njenog opusa u našoj kulturi i umetnosti, želeli smo da publici predstavimo izložbu njenih radova iz različitih domena umetničkog stvaranja, likovne umetnosti, poezije i komercijalnog dizajna.
Ideja je bila da se fokusiramo na ključne tematske i estetske linije koje su se provlačile kroz njeno celokupno stvaralaštvo, naglašavajući upotrebu ličnog semiotičkog sistema kojim su protkana sva njena dela. Cilj nam je bio da kroz pažljivo kuriranu selekciju radova i postavku obuhvatimo njen stvaralački put, kao i emocionalne i intelektualne slojeve njenih dela, kako bi posetioci imali priliku da Milenina dela dožive ne samo vizuelno, već i da prodru u dublje nivoe njenog umetničkog izraza.
Imajući u vidu njen valorizovan opus, trudili smo se da izložbu koncipiramo tako da ponudi nešto drugačije čitanje njenog raznolikog opusa, kroz prikazana dela, bogat izbor njene poezije, modnog i komercijalnog dizajna, i time omogućimo publici drugačiji, intimniji uvid u njene unutrašnje umetničke i lične borbe i inspiracije.
Dualnost je važna reč koja određuje određene segmente njenog stvaralaštva, ali i života. Kako vidite preplitanje ličnog i umetničkog u njenom radu? Može li se povući direktna ili eventualno implicitna veza između njenih životnih okolnosti i radova koji nastaju u određenim periodima?
– Fenomen dualnosti je izuzetno važan u razumevanju Mileninog rada i njenog života. Njeno stvaralaštvo odiše dualnošću između realnog i fantastičnog, tradicionalnog i modernog, ali i kulturnih nasleđa koja su oblikovala njen umetnički jezik. Kroz specifičan spoj evropskih glavnih umetničkih tokova, kao i elemenata nadrealizma, ona traga za sopstvenim umetičkim izrazom često koristeći umetnost kao izraz ličnih borbi i introspekcije.
S jedne strane, Milenina dualnost se može prepoznati i kroz srpsko-italijansko poreklo, snažnu povezanost sa majkom Srpkinjom i ocem italijanskim kompozitorom i putopiscem. Život između Evrope i Amerike, kao i njen osećaj ‘izmeštenosti’ predstavljali su stalnu tenziju u njenom stvaralaštvu. Navedene životne okolnosti reflektuju se u njenim delima kroz motiv žena-lutalica, udvojenih likova, androginih portreta, realističkih likova i alegorijskih figura koje deluju kao vanvremenski i mitski karakteri. S druge strane, Milena kroz svoje stvralaštvo uspela da balansira između „visoke“ umetnosti i komercijalnog dizajna tokom svog boravka u Americi, ne narušavajući svoj izgrađeni osobeni likovni izraz, radeći na oba polja podjednako kvalitetno.
Pored bavljenja likovnom i primenjenom umetnošću, Milena je uporedo pisala poeziju. Bila je istovremeno slikarka i pesnikinja. Njeni stihovi su se pretakali u slike, a slike u stihove što govori u prilog tome da je Milenin rad, pre svega, duboko ličan. Umetničko i lično kod nje su nerazdvojivi i svaki period njenog života ostavio je poseban trag na njeno stvaralaštvo. Tako se u njenim delima mogu iščitati emocije kao što su nostalgija, tuga, ali i sloboda i otpor, što ih čini gotovo dnevničkim zapisima jednog umetničkog i ličnog puta. Upravo kroz tu dualnost – između javnog i privatnog, poznatog i misterioznog – njeni radovi ostaju relevantni i bliski posmatraču.
Dela Milene Pavlović Barili nisu bila odmah valorizovana na pravi način u našoj sredini, da bi tek kasnije bila shvaćena njihova vrednost. Sa druge strane, kakva je bila recepcija njenog rada u evropskim umetničkim krugovima?
– Uprkos izuzetnoj umetničkoj vrednosti njenog stvaralaštva, Milenina dela su u našoj sredini postepeno dobijala zasluženo priznanje gotovo dve decenije nakon njene smrti. Njena umetnost, prožeta simbolizmom, nadrealizmom i sofisticiranim stilskim izrazom, često je nailazila na nerazumevanje, delom zbog tadašnjeg fokusa na druge pravce u umetnosti, a delom zbog njene izrazito lične i avangardne estetike koja je odudarala od dominantnih tendencija u okvirima domaćih umetničkih tokova. Miodrag B. Protić je prvi prepoznao veliku vrednost njene umetnosti, studiozno proučio i elaborirao njeno stvaralaštvo. Kasnije, mnogi uvaženi teoretičari umetnosti bavilili su se njenom umetnošću, poezijom, modnim dizajnom, a buran i bogat život bio je inspiracija za književnike koji su o njoj pisali eseje i knjige, različitih žanrova, koji su postali izuzetno čitani kod široke publike.
Međutim, dok je njeno stvaralaštvo kod nas revalorizovano sa zakašnjenjem, to nije bio slučaj u evropskim umetničkim krugovima, gde je Milena tokom svog života vrlo brzo privukla pažnju i pohvale likovnih kritičara i publike. Njeno školovanje i boravak u Italiji i Parizu omogućili su joj kontakt sa vodećim umetnicima i kritičarima tog doba, koji su prepoznali njenu sposobnost da kombinuje elemente različitih umetničkih pokreta – od simbolizma i klasičnih tema do svežih nadrealističkih i ekspresionističkih izraza. Kritičari u Parizu i Rimu su u njenim radovima videli jedinstvenu snagu izraza, dok su istovremeno isticali njeno majstorstvo u prikazivanju slojevitih emocija i arhetipskih, većinom ženskih figura. Milena je tako u evropskim krugovima dobila priznanje kao umetnica koja ne pripada strogo određenom pravcu već koja stvara sopstveni vizuelni svet, bogat intimnim simbolima i nadrealnim prizorima. Njen rad je bio cenjen kao delo ‘svetske umetnice’ koja na suptilan način kombinuje lično i univerzalno, što joj je obezbedilo trajno mesto u umetničkoj sceni Evrope tog vremena.
Kako ocenjujete relevantnost njenog rada za današnju, savremenu publiku, koja je – posebno u Muzejima savremene umetnosti – okrenuta konceptualno drugačijim radovima, na raskršću različitih vidova umetnosti/tehnologije?
– Milena Pavlović Barili svojom umetnošću prevazilazi vremenske i stilske granice. Iako je tekuća umetnička scena većinom okrenuta konceptualnim radovima, novim medijima i tehnologijama, njeno stvaralaštvo i dalje zrači relevantnošću jer se bavi univerzalnim temama – identitetom, unutrašnjim svetom, i istraživanjem nevidljivih spona između imaginarnog i realnog. U tom smislu, Milenina dela su otvorena za savremena tumačenja i reinterpretacije.
Njena umetnost odiše dualnostima i pitanjima koja su i danas aktuelna: ona preispituje granice ličnog i univerzalnog, izražava osećaj nepripadanja, a njeni hibridni, simbolički likovi – često suptilno dvosmisleni – doprinose osećaju slobode interpretacije, što rezonuje sa potrebama savremene publike za interakcijom i ličnim doživljajem umetničkog dela. Kroz simboliku i emocionalnu dubinu njenog rada, posmatrači su pozvani da promišljaju o sopstvenim iskustvima i da istražuju njene motive kroz savremeni okvir – možda čak u interakciji sa novim tehnologijama. U tom smislu, njen opus zadržava aktuelnost i prilagodljivost koja nadilazi vreme i format, ostajući relevantan za sve generacije.
Za njenu njujoršku etapu karakterističan je i rad u okviru primenjenih umetnosti, odnosno dizajna. Koliko je taj segment njenog rada interesantan u kontekstu „zvaničnije“ umetnosti kojom se svojevremeno bavila, odnosno za ocenu njenog celokupnog umetničkog puta?
– Milena je tokom boravka u Americi pokazala izuzetnu umetničku fleksibilnost, posvetivši se ne samo slikarstvu već i primenjenim umetnostima – komercijalnom dizajnu. Njen dizajn za prestižne modne magazine poput Vogue-a i Harper’s Bazaar-a i drugih poznatih časopisa, svedoči o njenoj sposobnosti da svoj prepoznatljiv stil prilagodi komercijalnim okvirima, a da pri tom zadrži umetnički integritet. Ovaj segment njenog stvaralaštva pozicionira je kao umetnicu koja uspešno balansira između „visoke“ umetnosti i dizajna, što je u to vreme bio pionirski pristup, jer su primenjene umetnosti tek kasnije dobile jednaku vrednost kao „visoka“’ umetnost. Njene ilustracije i modni dizajn nisu bili samo dekorativni i funkcionalni već su nosili njen karakteristični lični umetnički pečat. Na taj način, Milena je spajala visoku estetiku i funkcionalnost, donoseći u svet dizajna nadrealnu, poetsku atmosferu koja je postala njen zaštitni znak.
Da je poživela duže – u kom smeru bi se možda razvijala njena dalja umetnička interesovanja? Šta bi se moglo nagovestiti iz njenih poznih radova?
– Vrlo je teško sa sigurnošću reći kako bi se Milenin rad dalje razvijao, ali njeni pozni radovi nagoveštavaju nekoliko mogućih pravaca. Pred kraj života, Milenina dela postaju introspektivnija, sa izraženijim nadrealističkim i simboličkim elementima, kao i složenijim prikazima unutrašnjih konflikata i potrage za identitetom. Ta orijentacija ka introspektivnom i duhovnom mogla je dodatno da se razvija kroz istraživanje dublje psiholoških tema, možda čak i kroz apstraktnije forme izraza. S obzirom na njenu sposobnost za inovacije i nove umetničke pojave, moguće je da bi eksperimentisala sa apstraktnim ekspresionizmom, koji je tokom njenog života u Americi bio u usponu, ili bi nastavila da razvija vlastitu verziju nadrealizma ili magičnog realizma sa još smelijim simbolima i snolikim motivima. Milena je uvek naginjala ka izrazu koji prevazilazi striktne umetničke okvire, pa bi verovatno nastavila da istražuje, a kuda bi je to odvelo, o tome ne možemo argumentovano govoriti.
Bonus video: Otvorena izložba „Dualnost Milene Pavlović Barili“