0
Značajnu godišnjicu, devet decenija od rođenja Danila Kiša izdavačka kuća "Arhipelag" obeležava novom knjigom posvećenom velikom piscu.
„Arhipelag“ je objavio „Knjigu o Danilu Kišu“ koju je priredio Gojko Božović i u kojoj je pred čitaocima izbor najvažnijih tekstova velikih svetskih pisaca o Kišu, nastalih u periodu od četrdesetak godina. I dok je je prvi tekst nastao početkom 1980, poslednji, uvršten u knjigu napisan je 2021. godine.
Među autorima tekstova u knjizi nalaze se Josif Brodski, Nadin Gordimer, Klaudio Magris, Milan Kundera, Jozef Škvorecki, Sintija Ozik, Peter Esterhazi, Đerđ Konrad, Derek Volkot, Enrike Vila-Matas, Andžej Stasjuk, Suzan Sontag, Havijer Serkas, Julijan Kornhauzer, Vilijam Volman, Anđela Karter, Ismail Kadare, Svetlana Bojm, Huan Gojtisolo, Čarls Simić, Aleš Debeljak, Kristijan Salmon ili Ištvan Erši.
„Knjiga o Danilu Kišu“ donosi kratku istoriju recepcija Kišovih dela u svetskoj književnosti, podeljenu u tri osnovne faze. U prvoj od njih Kišova međunarodna recepcija gradila se zahvaljujući prevodima piščevih knjiga koje je pratila književna kritika. U drugoj fazi, koja traje od piščeve smrti 15. oktobra 1989. do polovine devedesetih, preovladavaju sećanja savremenika na Kiša kao književnu i javnu figuru, kao i na čitanja njegovih dela.
Od početka dvehiljaditih godina započinje treća faza kad se o njegovim knjigama govori u širem kontekstu razvoja evropske i svetske književnosti.
Tekstova o Kišu, kako ističe Gojko Božović, ima veoma mnogo, jer su pojedini autori često pisali i govorili o književniku:
– Polazeći od rukovodnog načela knjige (eseji, kritike i zapisi pisaca a ne akademski radovi), prate najpre odjek pojedinačnih piščevih knjiga, potom njihov književno-istorijski i kulturno-istorijski kontekst u tokovima moderne svetske književnosti, potom postepeno uobličavanje Kišovog književnog i ljudskog lika u sećanjima savremenika i prijatelja, kao i odjek njegovog književnog postupka i njegove književne figure u savremenoj svetskoj književnosti. Akademski radovi o Kišu zahtevaju posebno istraživanje i posebnu knjigu. Kao što bi i izbor tekstova o Kišu nastalih u kontekstu srpske književnosti iziskivao posebnu knjigu – napominje Božović.
Svi tekstovi, koje je sabrao u ovu knjigu, svedoče o najmanje tri stvari, najpre o temi zbog koje su napisani, potom o vremenu u kom su nastali, a onda i o autoru koji ih je napisao:
– Kada prođe određeno vreme, kao što je to u slučaju najvećeg broja tekstova u ovoj knjizi, onda se to još bolje vidi nego u času kada su tekstovi nastali. Tako je i s tekstovima u ovoj knjizi. Govoreći o trajnosti piščevog prisustva, ovi tekstovi ne govore samo o Danilu Kišu i njegovoj literaturi. Oni govore o nekoliko tipova recepcije koji se se razvili iz čitanja i tumačenja Kišove književnosti: od autonomije književnosti do logorske književnosti 20. veka, od porodičnog romana do kritičke književnosti, od slike istorije do ideje Srednje Evrope, od intertekstulanosti do istorijske konkretnosti, od oživljavanja „potonulih svetova“ do dokumentarne književnosti, od susreta s najdubljom ličnom stvarnošću do eruditne književnosti.
Sećanjia Kišovih savremenika, od životnih prijatelja do onih koji su ga sreli nekoliko puta, iskazuju, dodaje Božović, nekoliko zajedničkih toposa:
– Kišova harizmatičnost, neodoljivost i omiljenost, odanost prijatelja i prikrivena krhka nežnost, osećanje književne misije i ironija s kojom se lakše živelo u kolopletima istorije i ličnog života. I eseji i sećanja, pa u jednoj meri i prozni tekstovi u kojima kao književni junak ili pak književno-istorijska figura nastupa Danilo Kiš, govore o društvenim, kulturnim i istorijskim okolnostima recepcije Kišove književnosti u evropskim i svetskim okvirima. Te okolnosti uvek utiču na recepciju jednog pisca i njegovih knjiga. Svedočeći o Kišu i o čitanju Kišovih knjiga, ovi tekstovi svedoče i o njihovim autorima kao konkretnim čitaocima u datim okolnostima.
Dok Suzan Sontag Kiša naziva „pesnikom u prozi i princem rezignacije“, Aleš Debeljak ističe da je Kiš „znao da piše tako da bi zanemeli i anđeli“. Kristijan Salmon naglašava da se Kišov život „poklapa s istorijom Evrope u drugoj polovini prošlog veka“. Na sličnom tragu je i Nadin Gordimer kad beleži da „Danilo Kiš sigurno mora biti prepoznat kao najbolji iz te izuzetne grupe istočnoevropskih pisaca, genije određenog vremena, iskustva i mesta“.
Josif Brodski za „Grobnica za Borisa Davidoviča“ kaže je „istinski dragulj lirske proze“ i „najbolja knjiga napisana na evropskom kontinentu u posleratnom periodu“, a Klaudio Magris izdavaja „Peščanik“, nesumnjivo remek-delo, jedna od retkih knjiga koja je uspela da izrazi „strahovitu, podmuklu sposobnost zla da raste u svakom od nas, da postane naša priroda“…