0
Još smo bili daleko od uzimanja “nacionalnog materijala” za dokazivanje da su Andrić, Tesla, Bošković i Bukovac 100 odsto Srbi i s istim procentom Hrvati, kada je Boško Tokin, novinar i pisac, pitao da li je Svetislav Ivan Petrović Srbin? Da li se radujemo uspesima stranca ili je Svetislav Petrović zbilja naš čovek, naše gore list – u dilemi je Tokin.
Petrović je bio jedan od najpoznatijih evropskih i svetskih glumaca u međuratnom periodu. U karijeri dugoj 40 godina igrao je u 120 filmova, od čega 90 glavnih uloga. Tečno je govorio mađarski, srpski, nemački i francuski.
Olimpijac iz Stokholma
Potpisivao se isključivo ćirilicom dok je i autograme strancima davao na matičnom pismu. Aleksandar Erdeljanović, upravnik Arhiva Jugoslovenske kinoteke, navodi da su Petrovićevi roditelji bili Srbi. “Otac poreklom iz Sivca, poznati krojač koji je šio, između ostalog, i uniforme za srpsku vojsku. Svetislav je odrastao u Budimpešti, i još kao mladić pokazivao je višestruke talente: bio je odličan pevač, nadaren violinista i pre svega izvanredan sportista, plivač. Bio je učesnik Olimpijskih igara u Stokholmu 1912.”
„Svetislav Petrović se rodio u Novom Sadu, studirao u Budimpešti, počeo je karijeru u mađarskim filmovima, igrao je duže u nemačkom filmovima, u poslednje vreme sa uspehom u francuskim filmovima. Zbog svega toga ne bismo još morali pitati da li je on naš“, smatra Tokin. Međutim, “pitamo zato jer ga mađarski listovi stalno ističu kao Mađara, kao svoga, a nigde još nismo čitali da je Petrović protivno izjavio. Nismo naime ni u jednom mađarskom listu pročitali ispravku, protest. Mađarske novine o njegovim uspesima pišu kao mađarskim a mi opet mislimo da je nas proslavio“, piše davne 1926. godine, pionir filmske kritike u nas.
Tokin tu dilemu, rezervu razrešava dve godine kasnije: “Jasno je da su Mađari bili u zabludi da je Petrović rođen u Pešti 1. januara 1895 (poznati glumac zaista je rođen u Budimpešti i godinu dana ranije 1. januara 1984. prim.aut.) gde je učio školu i tehniku. Sam Petrović poslednje vreme navodi da bezgranično voli svoju domovinu i da je rođen u Novom Sadu. Želeći da i na taj način razbije svaku sumnju u svoje srpsko poreklo”.
Petrovićevoj karijeri najviše je doprineo Mihalj Kertes. Nije naravno reč o “Braciki”, jednom od prvoboraca ovdašnje “jogurt revolucije” već mađarskom reditelju u čijem je filmu Petrović debitovao. Igrao je u još dva njegova filma. Kertes je režirao i nezaboravnu “Kazablanku”, ali tada kao holivudski reditelj novog imena i prezimena: Majkl Kertiz.
Trag popularnosti mogao se videti i na ekranima izložbe u Kinoteci (2017) kroz snimke sa Filmskog kongresa u Berlinu 1935. gde je Petrović sa stotinama pisama obožavateljki, na koje je revnosno odgovara.
Filmski „star“ u Beogradu
“Novosti” 1928, najavljuju posetu “ našeg najčuvenijeg filmskog “stara”. „Jutros u 9 časova kada sam stigao pred “Srpskog kralja” žureći ka senzaciji današnjeg dana Svetislavu Petroviću, sa svih strana Beogarda, kao rečna bujica, jurile su beogradske devojke da vide Petrovića, gajeći u duši potajnu nadu da će se bar jedan njegov vatreni pogled zadržati na njima“, izveštava Boško Tokin.
“Srpski kralj“ bio je elitni prestonički hotel, preko puta Kalemegdana sa sto soba, nekoliko kraljevskih apartmana. Sve spavaonice imale su kupatilo sa hladnom i toplom vodom, izolovane posebnim materijalima, kako zvukovi sa prometnih ulica ne bi remetili odmor i uživanje “visokih gostiju”. Šestog aprila 1941. nemačke bombe do temelja su srušile ovaj hotel, pred kojim se 13 godina ranije “zatalasana masa uzbudila, devojačka srca zakucala, grla se osušila od duševnih emocija” jer se tačno u pola jedanaest Svetislav Petrović pojavio na stepenicama hotela.
U Poenkareovoj, ulici danas Makedonskoj, ispred zgrade “Politike” filmsku zvezdu (d)očekuje dve hiljade nestrpljivih obožavalaca. Žandarmima kao ispomoć šalju vod kolega s puškama.
Mnoge devojke koje su se provukle u zgradu “Politike” ostavljaju na stepenicama maramice. Jedna od veštijih prišla je i iz džepa filmskog “stara” izvukla njegovu svilenu maramicu. Sledećeg dana gostovanja umalo nije došlo do tragedije, kada se jedna mlada devojka u Skopljanskoj ulici bacila iznenada pred auto u kojima je bio Petrović. Kada je šofer prikočio devojaka je ustala, došla do Petroviča i rekla: „Htela sam samo da te vidim. Sada mogu da umrem“, i otrčala niz ulicu.
Jedna ozbiljna dama, zabeleženo je, bogato je nagradila kelnera da joj da čašu iz koje je poznati glumac pio vodu u loži bioskopa “Kasina” za vreme projekcije filma. Petrović je pored Beograda, posetio Novi Sad, Zagreb, Paraćin i Jagodinu. Kralj Aleksandar mu je uručio Orden Svetog Save. Samo u Beogradu, procene su, Petrovića je na više mesta dočekalo između 30.000 i 40.000 ljudi.
Verovatno da niko do tada, a ni decenijama kasnije, u novoj Jugoslaviji nije dao više autograma. Teško je zamisliti da bi i danas bilo koja aktuelna svetska filmska zvezda poput, recimo, Breda Pita privukla toliku pažnju javnosti kao što je to Petrović učinio pre skoro sto godina.
Novi Valentino
„Pored glumačkih sposobnosti Petrović je bio izuzetno zgodan muškarac, koji je igrao sa najlepšim glumicama svoga vremena: Lijanom Hajd, Kler Loto, Polom Negri, majkom Magdom i ćerkom Romi Šnajder“, ukazuje Aleksandar Erdeljanović. U jednom trenutku trebalo je da nasledi Rudolfa Valentina, posle njegove smrti 1926. Bio je viši i muževniji od Valentina, bio je slovenski tip ljubavnika.
Ovu tezu potvrđuje činjenica da je Petrović snimio tri filma sa Reksom Ingramom, američkim rediteljem, koji je stvorio Valentina. Ali Petrovićev jak akcenat engleskog jezika bio osnovni razlog da on ne nastavi tamo gde je Rudolf Valentino stao.
U Srbiji je povremeno dolazio privatno, da se vidi sa sestrom. Družio se sa Branislavom Nušićem, Itom Rinom sa kojom je snimio i “Princezu korala” (1937) na Jadranu. Bio je to jedan od prvih koprodukcionih filmova tadašnje Jugoslavije. Film je sniman u okolini Šibenika, Splita i na ostrvu Zlarin.
Miloš Crnjanski, tada dopisnik iz Berlina, posle nemačke premijere, piše da je film dobar u produkcionom smilu, da su glumci ostvarili dobre uloge, ali da sam film u celini nema velike domete. Domaća kritika nije bila toliko obzirna pa je posle prikazivanja u beogradskim bioskopima “Vračar” i “Kasina”, film ocenjen kao limunada.
Petrović je igrao samo u još jednoj jugolovenskoj koprodukciji, „Dalmatinska svadba” (1953) i to epizodnu uloga. Po završetku rata provlači se ispod “gvozdene zavese”, napušta komunističku Mađarsku i odlazi u Nemačku, gde sledećih petnaest godina nastupa u epizodnim ulogama. Poslednji veliki uspeh ostvaruje u francuskom novotalasnom klasiku Luja Mala “Lift za gubilište” (1957) da bi dve godine kasnije poslednji put nastupio u američkom filmu “Putovanje” Anatola Litvaka.
Radio je, posle rata, kao spiker u radio Slobodnoj Evropi, što je u ondašnjoj Jugoslaviji smatrano “smrtnim grehom”. Svetislav Ivan Petrović, najveća glumačka zvezda s ovih prostora, preminuo je 18. oktobra 1962. u Minhenu. Do izložbe (2017) u Jugoslovenskoj kinoteci gotovo da je bio zaboravljeni glumac.
Bonus video: De Nirova životna priča: Kako je postao omiljeni filmski mafijaš