0
“Francuzima i Rusima pripada zemlja, Britancima pripadaju mora. Ali nebeskim kraljevstvom snova mi suvereno vladamo”, izbrusio je stihove u poemi “Nemačka, zimska bajka” Hajnrih Hajne, gotovo čitav vek pre nego što će Srbi početi ozbiljno da koriste pojam o “nebeskoj Srbiji”.
Jedan od najvećih nemačkih poeta ja izražavao frustraciju čitave nacije koja je u to doba, sredinom 19. veka, bila nedovršena, pod stranim uticajima i rascepkana na desetine različitih i često suprotstavljenih identiteta. Suočeni sa geopolitičkom impotentnošću, razjedinjenošću, okruženi velikim imperijama, nemački filozofi i intelektualci su smatrali da je misija njihovog naciona univerzalna i da se interesi nemačkog naroda poklapaju sa interesima čitavog čovečanstva. Odatle dolazi Hajneova ideja o nemačkom suverenom vladanju nebeskim kraljevstvom.
Pročitajte još:
Nemci nisu živeli pod Turcima “petsto godina”, ali su bili razjedinjeni šest vekova. Praktično, od kraja švapske dinastije Hoenštaufen, polovinom 13.veka, pa do pojavljivanja na istorijskoj pozornici pruskog tandema: Vilhelma I i Ota fon Bizmarka. Čelični kancelar nije samo najzaslužniji za ujedinjenje Nemačke, već i za njen opstanak. Temelje i koheziju nemačke države i društva koje je on uspostavio izdržali su dvojicu najvećih “piromana”, Vilhelma II i Adolfa Hitlera
Na unutrašnjem planu Bizmark je sledio ideju naciona zasnovanog na postulatima nemačkih filozofa idealista (Kant, Fihte, Šelling, Hegel), odnosno da se nemački nacionalni interes poklapa sa univerzalnim interesima. U spoljnoj politici zvezda vodilja, imajući u vidu usud Napoleona, bila je izbegavanje, po svaku cenu, antinemačke koalicije na Starom kontinentu.
Drugi rajh nije ostao veran smernicama svojih osnivača. Vilhelm II, unuk cara Vilhelma I, je problem šarenolikih i isparcelisanih identiteta u novoj carevini pokušao da reši širenjem vulgarnog nacionalizma. Na spoljnom planu, umesto da vodi politiku izbegavanja vođenja sukoba na dva fronta (na zapadu sa Francuzima i Britancima, na istoku sa Rusima) Vilhelm II je na francusko-ruski savez odgovorio kreiranjem tzv. Šlifenovog plana.
Rezultat politike Vilhelma II je bio atipičan poraz Drugog rajha. Veliki rat je bio izgubljen, a da strane trupe nisu okupirale nijedan pedalj Nemačke. Većini Nemaca to nije bilo shvatljivo, a kada je novoj Vajmarskoj republici nametnuto da plati astronomsku ratnu odštetu za mnoge je postalo i neprihvatljivo. U tom istorijskom kontekstu ponovo izranjaju lokalni separatizmi – od Bavarske do Rajnske oblasti Konrada Adenauera, budućeg prvog kancelara SR Nemačke – i ekstremistički levičarski i desničarski pokreti. Uprkos suzbijanju separatizma, gušenju Spartakističkog ustanka, Kapovog puča, Minhenskog državnog udara i relativno uspešnoj centralizaciji vlasti, Vajmarska republika nije uspela da odgovori na potrebu eleboracije “žalosti” zbog izgubljenog rata i povređenog ponosa, a ni da redefiniše pojam nemačke nacije.
Za razliku od Drugog rajha koji je pao bez jednog dana rata unutar nacionalnih granica, Treći rajh sravnjen je sa zemljom. U iznova podeljenoj Nemačkoj, u njenom komunističkom delu suočavanje sa nacističkom prošlošću je stavljeno pod tepih, dok su saveznici, zapadno od Elbe, počeli sa operacijom reedukacije kroz obrazovanje i osnivanjem novih medija sa visokim novinarskim profesionalnim standardima koji su u dobroj meri sačuvani do danas.
Pod uticajem Frankfurtske škole u SR Nemačkoj je prihvaćena teorija po kojoj je preuzimanje permanentne krivice za zločine nacista jedini način da nemačko društvo obradi i prevaziđe istorijsku traumu. Paralelno je uveden novi vid rodoljublja: ustavni patriotizam. Ustav, odnosno, zakon je postao jedina “otadžbina” kojoj se duguje vernost.
Međutim, sve do dolaska na vlast Vilija Branta i generacije novinara, tužilaca, sudija, intelektualaca, koji su odnegovani u slobodnoj Nemačkoj, odnos većine stanovnišva prema Drugom svetskom ratu je bio, u najmanju ruku, ambivalentan. Brant je bio prvi posleratni kancelar koji je zvanično obeležio 8. maj, odnosno kapitulaciju nacističke Nemačke. Socijaldemokratski kancelar je te 1970. godine kritikovan od demohrišćana “da se porazi ne slave”. Ništa čudno ako se zna da je na čelu CDU bio bivši nacista i kancelar Kizinger.
Nemci su morali da čekaju do 1985. godine da čuju od jednog visokog zvaničnika CDU u Bundestagu da je 8. maj dan oslobođenja. Reč je o bivšem predsedniku Rihardu fon Vajcekeru. Svedoci tvrde da se Vajceker odlučio na taj potez jer je bio iziritiran kontroverznim činom tadašnjeg kancelara Helmuta Kola koji je par dana ranije, sa američkim predsednikom Ronaldom Reganom, posetio groblje Bitburg na kome su sahranjeni i oficiri SS-a.
Godinu dana kasnije, nemački istoričar Ernst Nolt je ustao javno protiv teorije Frankfurtske škole jer je ona pretvorila osećenja krivice za zločine nacista u “građansku religiju”. Nolt nije negirao zločine nacista, ali se zapitao kakva je razlka između genocida nad Jevrejima i boljševičkog zatiranja klasnih neprijatelja. Na taj način Nolt je pokušao da predstavi zločine Nemaca u Drugom svetskom ratu kao jednu od stravničnih epizoda u istoriji čovečanstava koja u sebi nema posebnost i da je sastavni deo velikog evropskog građanskog rata.
Najglasniji u kritici Noltovog stava je bio Jirgen Habermas, najpoznatiji izdanak Frankfurtske škole. Habermas je podsetio da je genocid nad Jevrejima jedinstven zločin i da je odgovornost Nemaca u tome što su oni dozvolili da se stvori društvo u kome je bilo moguće da se dogodi Aušvic. “Nove generacije Nemaca, zbog njih samih, imaju obavezu da gaje sećanje na žrtve nacizma. Holokaust je svojom posebnošću postao deo istorijskog identiteta Nemaca, ukljućujući i nove generacije koji ne snose odgovornost”, podvukao je Habermas.
Paradoksalno, ujedinjene Nemačke nije učvrstilo nacionalnu koheziju. Naprotiv, proizvelo je još veće podele unutar nemačkog društva koje su kulminirale sa migrantskom krizom iz 2015. godine. Posle pada Berlinskog zida, zapadni Nemci su morali da se suoče sa starim vidom patriotizma ili bolje rečeno nacionalizma, koji nema mnogo zajedničkog sa ustavnim patriotizmom. U DDR-u nisu bili suočavani sa posledicama i zločinima nacizma, nego sa uzrocima dolaska nacista na vlast: zapadna kapitalistička ekonomija u kojoj su sredstava proizvodnje u privatnoj svojini. Odatle dolazi urođeni antizapadni sentiment na prostoru istočne Nemačke koji se dodatno utvrdio sa demontiranjem sistema zaštite i socijalnih davanja, dok je bujanje romantičarskog nacionalizma doživelo klasičnu ksenofobnu devijaciju sa pojavom migranata između Odre i Elbe.
Sve prethodno rečeno je proizvelo kulturu ćutanja ili izbegavanja senzibilnih i kontroverznih tema u nemačkom društvu, posebno među mlađim generacijama i u javnom diskursu. Više od polovine Nemaca zazire od toga da javno iznese svoje mišljenje o škakljivim pitanjima. Taj procenat raste kada su u igri pitanja vezana za migrante (71 %), Islam (66 %), Jevreje (63%), Hitlera i Treći rajh (58 %). Čak i o patriotizmu relativno veliki procenat Nemaca ne želi da se iskreno izjasni u javnosti (41%). Indikativno je i da se samo sedam odsto Nemaca izjašnjava slobodno i bez zadrške o pomenutim temama, dok dve trećine preferira da te stavove deli u krugu porodice i najbližih prijatelja ili u anonimnoj formi na društvenim mrežama.
Učestvuj u diskusiji ili pročitaj komentare
