0
Odnosi Beograda i Podgorice (Cetinja) nisu toliko različiti od onih u poslednjih 150 godina, odnosno od kada su Crna Gora i Srbija ušli u klub modernih država, i verovatno se neće mnogo razlikovati ni u budućnosti. Crnogorski premijer Zdravko Krivokapić je u pravu kad konstatuje da je iz srbijanske prestonice u toku orkestrirani napad na nekadašnje “drugo oko u glavi”, ali greši kada tvrdi da ih nije bilo u takvim razmerama dosada. Bilo ih je, štaviše, istorija relacija Srbije i Crne Gore je ispunjena duplim igrama, intrigama, napadima i podmetanjima.
Pročitajte još:
Ulazi čak u uobičajenost i veoma mali broj susreta između šefova država ili predsednika vlada, kao i hladni odnosi koji ne korespondiraju vezama između građana. Kralj Nikola je za više od pola veka svoje vladavine samo jednom posetio zvanično Beograd, dok je na Cetinje samo jednom ugostilo srpskog kralja Aleksandra Obrenovića. Milo Đukanović je u tom pogledu sledio kralja Nikolu, imao je mnogo bolje odnose sa srpskim političarima kada su u opoziciji nego kada su na vlasti.
Crna Gora i Srbija praktično do početka 20. veka nisu imale diplomatske odnose. Tadašnja Srbija Obrenovića je gledala ka zapadu, odnosno ka Austriji, a ondašnja Crna Gora Petrovića ka istoku, to jest ka Rusiji. Kao što danas Crna Gora u odnosima sa Srbijom mora da prati svoje saveznike u NATO, tako je i u srpsko-bugarskom ratu 1885. godine i kasnije Crna Gora pratila pozicije Rusije, a ne Srbije, uključujući i objavu rata Japanu.
Crnogorski monarh je – kako je to zabeležio italijanski istoričar i novinar Indro Montaneli u svom kapitalnom delu “Istorija Italije”, opisujući prosidbu princeze Jelene za Vitorija Emanuelea III, podvukao da je na pitanje koliko ima podanika u njegovom knjaževstvu (tada je Nikola još uvek bio knjaz) odgovarao: ”Ja i moj prijatelj car cele Rusije imamo stopedeset miliona”. Referenca za Nikolu I nije bila Srbija već Rusija i ruski carevi, Aleksandar III i Nikolaj II.
Kralj Nikola nije dao ruku svoje ćerke Zorke Petru Karađorđeviću zato što je hteo da se inati sa Obrenovićima, nego zato što mu je tako sugerisano iz Zimskog dvorca u Sankt Peterburgu, baš kao što Đukanović nije priznao Kosovo da bi provocirao Beograd već zato što mu je “sugerisano” od onih kojima je bio dužan.
Za svojih 50 i kusur godina vladavine kralj Nikola se ogrešio i zamerio brojnim Crnogorcima, ali je prema Srbiji i Karađorđevićima bio uvek korektan, odan i pouzdan saveznik. Mogao je poslednji crnogorski kralj u više navrata da dobro unovči ponude koje su mu stizale iz Beča i da se okrene proitv Srbije.
Habzburška monarhija je decenijama plasirala informacije o tajnim dogovorima sa Nikolom I čiji je cilj bio udaljavanje Crne Gore od Rusije i delimično od Srbije. Posle iskustva sa Italijom iz prethodnog veka i načina kako je Pjemonte ujedinio Italiju i proširio teritorije na račun Austrije, Beč je u kralju Petru I i Nikoli Pašiću video novog Vitorija Emanuelea II i konta Kavura, ali i rusku produženu ruku Balkanu pošto je sa Karađorđevićima Srbija ušla u rusku orbitu.
Francuski dnevnik “Temps” tokom borbe za Skadar u Prvom balkanskom ratu izveštava da je Austrija pokušala da iskoristi opsadu grada i neprilike kralja Nikole da lansira još jedan napor za razdvajanja Crne Gore od Srbije i Rusije. Na sto je stavljena opcija da Skadar postane glavni grad nove Kneževine Albanije i da se stvori tzv. personalna unija u kojoj bi kralj Nikola, pored kraljevske crnogorske krune, dodao i kneževsku Albanije. Beč je pokušao da uplete u tu intrigu i Veliku Britaniju s obrazloženjem da bi na taj način uspostavili ravnotežu u regionu jer bi Crna Gora postala saveznik Austro-Ugarske i brana ambicijama Srbije. Ironija sudbine je da su te austrijske ponude vlasti u Beogradu kasnije zloupotrebljvale kao dokaz da je kralj Nikola spletkario i kovao zaveru protiv Srbije. To je plasirano u javnost da bi se opravdalo ponašanje Karađorđevića prema Petrovićima i tretiranje Crne Gore u Kraljevini SHS.
Sa dolaskom Nikole Pašića na vlast Srbija je pomagala gotovo svima koji su radili na svrgavanju vlasti crnogorskog suverena. Interesantno je da se može povući i analogija između tzv. Bombaškog procesa iz 1907. godine i tzv. Državnog udara koje su kralj Nikola i predsednik Đukanović iskoristili da učvrste vlast.
Kralj Nikola i Crna Gora će se pokazati verni saveznici i pouzdani prijatelji i na početku Prvog svetskog rata. Na pitanje Nikole Pašića, posle atentata u Sarajevu, kako će se Crna Gora poneti, sa Cetinja je stigao odgovor:” U svakoj okolnosti, Crna Gora će deliti, danas i uvek, dobro i loše sa Srbijom. Vaša sudbina je i naša”. Crna Gora će ostati dosledna i nepokolebljiva i tokom nekoliko pokušaja Beča da na prelazu iz jula u avgust 1914. godine pridobije kralja Nikolu, vladu i skupštinu za neutralnu poziciju u ratu sa Srbijom.
Kao što je Bavarska svojim držanjem u Prusko-Francuskom ratu zaslužila poseban status države u okviru Drugog rajha, tako je i Crna Gora morala da dobije u uniji sa Srbijom i kasnije u Jugoslaviji poseban status. Štaviše, kao što je kralj Ludvig II zadržao svoju titulu monarha i autonomiju u okviru carske Nemačke tako je i kralj Nikola trebalo da zadrži svoj tron i pravo da upravlja poslovima u Crnoj Gori u zajedničkoj državi sa Srbijom. Dovoljno je bilo ispoštovati dogovore postignute u predvečerje Velikog rata i verovatno bi danas Crna Gora bila sa Srbijom kao što je Bavarska sa Nemačkom, a ne kao Austrija sa Nemačkom.
Najveći kamen spoticanja između dve strane je odnos prema 1918. godini. Suverenisti u Crnoj Gori je vide kao okupaciju, drugi kao oslobođenje i realizaciju sna o ujedinjenju. U tom kontekstu se posmatra i Podgorička skupština, za prve je “dan potonuća” za druge “dan svetlosti”. Proterivanje ambasadora Vladimira Božovića je direktno povezano sa iznetim stavom o 1918. godini.
U izveštaju vladi u Londonu, 1920. godine, major Harold Templi, istoričar po struci, i diplomata Ronald Brajs, pišu da je crnogorski narod podeljen u tri frakcije: sledbenike kralja Nikole, prosrpski nastrojene Crnogorce i autonomaše. “Pristalice kralja Nikole su najmalobrojnije i neki od njih su obični razbojnici koji svoje pljačke opravdavaju navodnom borbom za povratak kralja Nikole. Prosrpski nastrojene Crnogorce je teško kvantifikovati, ali je izvesno da su među pismenim ljudima većina. Autonomaši su u manjoj meri nostalgičari i tradicionalisti a većim delom su republikanci koji smatraju da bi u okviru velike jugoslovenske države Crna Gora trebalo da ima svoju autonomiju”, konstatuje dvojac Tempeli- Brajs.
Italijanski istoričar Lučano Magrini je došao da obiđe zemlju Petrovića posle smrti kralja Nikole i proveri priče koje je u italijanskim medijima prethodnih godina plasirala vlada Jovana Plamenca. Magrini konstatuje da Crnogorci ne vole mnogo nijednu od dve dinastije: Petroviće i Karađorđeviće. Zatim kaže da su Srbi posle vrlo energičnih i nasilnih mera upotrebljenih za gašenje pobune na Cetinju 3. januara 1919. godine, promenili pristup i počeli sa primenom politike pomirenja.
“Crnogorsko pitanje, onako kako ga prikazuju crnogorske izbeglice u Italiji i njihovi prijatelji više ne postoj za veliku većinu ljudi u Crnoj Gori. Nije da ovdašnji Crnogorci mnogo vole srpsku dinastiju: ali smrt kralja Nikole i povratak izbeglica iz Italije, ugasili su i ono malo nade među, inače malobrojnim, pristalicama Petrovića. U zatvorima više nema nijednog političkog zatvorenika a nijedan pripadnik crnogorske vojske u Gaeti koji se vratio u Crnu Goru nije bio zlostavljan ili šikaniran”, piše Magrini.
U komunističkoj i postkomunističkoj Jugoslaviji, životne priče Milovana Đilasa, Jove Kapičića, Slobodana Miloševića i njihovih porodica najbolje svedoče o kompleksnosti odnosa Crne Gore i Srbije, crnogorstva i sprstva. Dobra paradigma je i usud Svete Marovića.
Jedna nacija nije ništa manje vredna ako ja mlađa, ionako nema starije od 230 godina, koliko god se trudili pojedini istoričari u državama bivše Jugoslavije da dokažu da njihove nacije postoje hiljadu godina. Nemci i Italijani nisu frustrirani što Francuska postoji 800 godina, Španija pet vekova, Velika Britanija tri a Italija i Nemačka tek vek i po. Građani pravoslavnih korena, bez obzira da li se izjašnjavali kao Crnogorci ili Srbi, imaju višestruke identitete. Koji će dobiti prednost, zavisi od toga na kojem će se više insistirati. Odatle idu tako oštri sukobi i narcizam malih razlika. Postojanje crnogorske nacija jeste činjenica, baš kao što je nepobitno da su Srbi i Crnogorci dve grane istog stabla.
Jedna ruska poslovica kaže “laži imaju noge koje mogu da te odvedu daleko u svet, ali ne mogu da te vrate tamo gde si bio”. Zato istoriju treba proučavati da bi razumeli zašto se nešto događalo, da bi bili spremni za ono što će nam se dogoditi a ne da bi gradili mitove. Primera radi, na naslovnoj stranici knjige Vitnija Vorena, “Montenegro, the Crime of the Peace Conference”, koju su prvoborci obnove državnosti Crne Gore, citirali kao Bibliju, stoji trobojka “crvena-plavetna-bela” koja se vijori na vrhu Lovćena.
Današnja Crna Gora nema dodirnih tačaka sa Crnom Gorom koja je “poništena” na Podgoričkoj skupštini 1918. godine. Milo Đukanović nije obnovio crnogorsku nezavisnost. On je doslovce stvorio novu državu, sa novim znamenjima, novom nacijom, novim geopolitičkim opredeljenjem. Prethodna vlast vlast je potirala, u praksi, sve ono što je bila Crna Gora Petrovića.
Odnos prema kralju Nikoli nam govori mnogo o Aleksandru Karađorđeviću, ali i svih potonjih vladara u Beogradu. Njegovim stopama će ići gotovo svi srpski vlastodršci: od komunističkih, uključujući i Slobodana Miloševića, do Vojislava Koštunice, Borisa Tadića i Aleksandra Vučića. Crna Gora se ignoriše, potcenjuje ili zloupotrebljava. Ironija sudbine je da je Aleksandar bio unuk kralja Nikole, Milošević je bio Crnogorac, Vojislav Koštunica je bio okružen Crnogorcima( Nikitović, Samardžić, Bulatović, Jočić), Tadić je poreklom Crnogorac, Vučić je u tom kontekstu izuzetak koji potvrđuje pravilo.
***
Pratite nas i na društvenim mrežama:
