Već u martu se javnost zaintrigirala u vezi sa prikupljanjem i overom potpisa za izbore 2020. godine kroz priču o redovima za potpisivanje liste UDS u Lebanu. Drugi okidač je bila, sada već čuvena, emisija „Utiska nedelje“ u kojoj su gosti bili Saša Radulović i Sergej Trifunović.
Piše: Boban Stojanović, politikolog
Tada smo prvi put, u programu uživo, čuli optužbe o tome ko je za koga prikupljao potpise, ko ih je gde overavao i kako (ko su overivači, da li su liste uopšte na pojedinim opštinama prikupljale potpise, da li neko sa jedne opštine može da potpiše na drugoj opštini itd?).
Ovo je problematizovano nakon vanrednog stanja jer je očigledno smisleno izmenjen Zakon o izboru narodnih poslanika da bi se što više izbornih listi kandidovalo, koji je omogućio da osim javnih beležnika i sudova tamo gde nema beležnika, potpise overavaju i opštinske i gradske uprave. Opštine i gradove, podsećam, vode političari kojii imaju lične podatke građana, a ne bi bilo po prvi put da te podatke zloupotrebe u političke svrhe.
PROČITAJTE JOŠ...
Rasplet afere „potpisi“ pred izbore nismo dočekali. Međutim, 8. juna sam poslao zahtev RIK-u prema Zakonu o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja da mi dostave obrasce NPRS-5/20 u kome svaka lista koja se kandiduje na izborima upisuje podatke o potpisima podrške (ime i prezime, JMBG i naziv organa koji je izvršio overu tog potpisa). RIK mi je tražio produženje roka za postupanje na 40 dana (nakon izbora), a ja sam u autorskom tekstu pozvao partije i izborne liste da same objave ove podatke i tako otklone sumnje sa sebe, ukoliko nemaju šta da kriju. Tri liste su objavile gde su overile potpise (lokacije), ali ogromne sumnje u sam proces kandidovanja na izborima su ostale.
Nakon žalbe Povereniku za informacije od javnog značaja, RIK mi je dostavio tabele (link za preuzimanje podataka dobijenih od RIK-a) za sve izborne liste i ovo je prvi tekst o tome šta sam iz podataka o organima koji su overili potpise saznao. Ovaj tekst je fokusiran na liste koje su se kandidovale nakon vanrednog stanja, upravo iz razloga izmene Zakona i potencijalnim manipulacijama sa ličnim podacima građana u opštinskim i gradskim upravama.
U podacima su jasno odvojeni javni beležnici i opštinske i gradske uprave, a ukazuju nam na dve osnovne potencijalne zloupotrebe:
1) Da neko pošalje svoje članove/birače da kod javnog beležnika overe potpis za neku drugu stranku i time ih „pogura“ da se kandiduju što je mnogo teško utvrditi, ali postoje sumnje da se i to dešavalo; 2) Da opštinske ili gradske uprave overe potpise podrške za neku od lista bez prisustva (i znanja) građana, a na osnovu njegovih podataka koje čuvaju u svojim bazama. Opštinski overitelji mogu da overavaju potpise lica van svoje opštine, ali ne mogu da overavaju potpise van svoje teritorije (pošto je bilo i takvih obrazloženja za određene sumnje). Za nekoliko listi postoji sumnja da se upravo ovakav mehanizam zloupotrebe dešavao i to sa jasnim pokazateljima u kojim opštinama. Da bi se sve ovo rasvetlilo do kraja, neophodno je da se provere opštinski/gradski spisi o overi (da li postoji dokumentacija, identičnost potpisa i sl) i da se direktno sa pojedincima proveri da li uopšte i znaju da su podržali neku izbornu listu. Ovo je svakako posao za institucije, a podaci koji su pred vama nedvosmisleno govore o tome da postoje nelogičnosti i osnovane sumnje u legalnost kandidovanja, a samim tim i celog izbornog procesa.
Takođe, broj overenih potpisa u opštinskim/gradskim upravama je značajno veći u odnosu na potpise overene kod javnih beležnika, a pregledom uprava koje su overile potpise za pojedine liste, čak možete i da vidite ono o čemu javnost priča (ko radi za koga u SNS-u i ko drži koje odbore u Beogradu). Takođe, za veći broj izbornih listi u ovim obrascima postoje sitne greške u pogledu sastavljanja, ali obrasci NPRS-5/20 su potpuno nepregledni i neispravno popunjeni od strane listi: METLA 2020 i Ruska stranka – Slobodan Nikolić.
U pregledu je po 5 organa koji su overili najveći broj potpisa za sve izborne liste (link ka punoj tabeli gde su u pojedinačnim tabelama potpisi za svaku listu prema svakom od organa overe – osim listi METLA 2020 i Ruske stranke zbog preglednosti):
9. Metla 2020 – osim što je formular potpuno neispravno popunjen, ne postoje značajnije nelogičnosti.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Javni beležnik Miroljub Stanković – Kraljevo (683 potpisa);
2. javni beležnik Milica Vuletić – Kragujevac (680 potpisa);
3. javni beležnik Dragana Stevanović – Velika plana (485 potpisa);
4. javni beležnik Aleksandar Atanasković – Smederevo (441 potpis);
5. javni beležnik Dragan Radomirović – Kragujevac (383 potpisa).
Ova lista je potpise prikupljala i pre vanrednog stanja i zato su najbrojniji i najzastupljeniji javni beležnici. U mestima gde je overeno najviše potpisa, ova lista je dobila značajno više glasova od broja potpisa.
10. Bolja Srbija – Zdrava Srbija – ne deluje da ima nelogičnosti i sumnji u overu potpisa.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Javni beležnik Milka Srejdović – Užice (2147 potpisa);
2. javni beležnik Violeta Aleksandrić – Užice (1376 potpisa);
3. javni beležnik Slađana Petrović – Topola (793 potpisa);
4. javni beležnik Tijana Vižlina – Priboj (740 potpisa);
5. javni beležnik Milica Vuletić – Kragujevac (726 potpisa).
Ova izborna lista je prikupljala potpise i pre vanrednog stanja, a najveći broj potpisa je prikupljen u oblasti gde je Milan Stamatović predsednik opštine, a ogromnu većinu potpisa su overili javni beležnici. U svim mestima je osvojen daleko veći broj glasova od broja potpisa.
11. SDA – ne deluje da ima nelogičnosti i sumnji u overu potpisa.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Sudska jedinica Tutin (2770 potpisa);
2. Osnovni sud Sjenica (1634 potpisa);
3. grad Novi Pazar (1619 potpisa);
4. opština Sjenica (1393 potpisa);
5. opština Tutin (633).
Izborna lista je overila sve potpise u oblasti u kojoj deluje ova manjinska stranka, a najviše ih je overeno verovatno pre vanrednog stanja u sudovima ili sudskim jedinicama. Osvojeno daleko više glasova od broja potpisa u svim mestima.
12.Zavetnici – Najveći broj potpisa overen u gradskim opštinama u Beogradu.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Gradska opština Čukarica (846 potpisa);
2. gradska opština Zemun (798 potpisa);
3. javni beležnik Miroljub Stanisavljević – Kraljevo (711 potpisa);
4. gradska opština Voždovac (693 potpisa);
5. gradska opština Zvezdara (531 potpis).
Ova izborna lista je veliku većinu potpisa overila u opštinskim/gradskim upravama i pored ovih pet najbrojnijih organa overe. Lista je na izborima osvojila više glasova na ovim opštinama nego što je imala potpisa, ali ne mnogo više. Npr. u Kraljevu, gde je kod javnog beležnika prikupljeno 711 potpisa, lista je imala tek 965 glasova ili na Čukarici gde je prikupljeno 846 potpisa osvojeno je 1244 glasa.
13. Narodni blok – ova izborna lista je kombinovala javne beležnike i opštinske/gradske uprave. Najveći broj potpisa je overen u gradu odakle je jedan od lidera liste Velimir Ilić.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Javni beležnik Miroslav Stanković – Čačak (919 potpisa);
2. grad Kragujevac (866 potpisa);
3. grad Kraljevo (805 potpisa);
4. opština Prijepolje (756);
5. Javni beležnik Melita Pasa Papić – Sombor (499 potpisa).
Ova izborna lista je samo u Čačku osvojila više glasova nego što je imala potpisa u tim mestima. U Kragujevcu su imali 866 potpisa, a osvojili su 185 glasova, u Prijepolju su imali 756 potpisa, a samo 56 glasova, u Kraljevu – 805 potpisa, a 461 glas, a u Somboru – 499 potpisa, a tek 138 glasova.
14. Sergej Trifunović – Pokret slobodnih građana – ova izborna lista ima ubedljivo najviše overenih potpisa od strane jedne opštinske/gradske uprave (kada se izuzmu nacionalne manjine – ADA). Preko 5000 potpisa overenih od strane opštine Novi Beograd.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Gradska opština Novi Beograd (5003 potpisa);
2. javni beležnik Bošković Saša – Bgd, Čukarica (1128 potpisa);
3. javni beležnik Vasiljević Jasna – Bgd, Stari grad (949 potpisa);
4. javni beležnik Sibinović Đorđe – Bgd, Stari grad (630 potpisa);
5. opština Šid (528 potpisa).
U pomenutoj emisiji „Utisak nedelje“ rečeno je da je ova lista overila na opštini Novi Beograd 5002 potpisa – vidimo da je samo za jedan potpis učinjena greška u brojanju, tj. opština Novi Beograd je svojim pečatom opštinske uprave overila ukupno 5003 potpisa za ovu izbornu listu. Bilo je različitih tumačenja oko toga da li se radi samo o građanima sa Novog Beograda koji su po celom Beogradu potpisivali podršku, međutim organ overe je opština Novi Beograd. Kuriozitet je što se na društvenim mrežama ovog pokreta nikada nije pojavio poziv da se potpisi prikupljaju na Novom Beogradu (što se može proveriti na društvenim mrežama). Opštinski overitelji mogu da overavaju samo na teritoriji svoje opštine. Zanimljivo je i to što je ova lista na izborima osvojila duplo manje glasova od broja potpisa na opštini Novi Beograd – 5003 potpisa, a 2319 glasova. U opštini Šid je osvojeno nekoliko puta manje glasova nego što je overeno potpisa – 528 potpisa, a 146 glasova.
15. Suverenisti – ova izborna lista je overavala potpise kod velikog broja različitih organa, pa organ sa najviše potpisa je overio 793 potpisa, a drugi – 414 potpisa.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Grad Zrenjanin (793 potpisa);
2. javni beležnik Natalija Adžić – Vračar (414 potpisa);
3. javni beležnik Jasna Vasiljević – Stari grad (387 potpisa);
4. grad Niš (376 potpisa);
5. javni beležnik Ivana Perović – Niš (327 potpisa).
Ova izborna lista je osvojila više glasova nego što je imala potpisa i u Zrenjaninu i u Nišu i ima diversifikovane organe uprave, a najveći broj potpisa je prikupljen kod javnih beležnika.
16. Albanska demokratska alternativa – Ujedinjena dolina – ova izborna lista je sve potpise overila u opštinama Bujanovac (6011 potpisa) i opštini Preševo (5719 potpisa).
17. Udruženje građana: 1od5 miliona – ova izborna lista je najveći broj potpisa overila u opštinskim/gradskim upravama. Ono što skreće posebnu pažnju jesu potpisi overeni u dopunskom roku, nakon što je RIK prvobitno odbio listu i kada je nedostajalo 732 pravno valjana potpisa – čak 800 je tada overeno od strane opštine Novi Beograd.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Grad Niš (1322 potpisa);
2. gradska opština Savski venac (947 potpisa);
3. gradska opština Novi Beograd (800 potpisa – svih 800 u dopuni potpisa, prvobitno nije podnet nijedan potpis overene od strane opštine Novi Beograd);
4. gradska opština Zemun (751 potpis);
5. grad Smederevo (576 potpisa).
Kao što vidimo iz spiska organa sa najviše overenih potpisa, ova lista je u dodatnom roku za podnošenje dokumentacije dostavila 800 potpisa overenih od strane opštine Novi Beograd, a u prvobitno podnetoj dokumentaciji nije bio nijedan overen u opštini Novi Beograd. Takođe, kada se pogledaju pozivi na društvenim mrežama za potpise podrške u dodatnom roku, oni nisu upućeni javnosti za prikupljanje potpisa na Novom Beogradu. Ova izborna lista je u Nišu osvojila tek nešto više glasova od broja potpisa – 1322 potpisa, a 1472 glasa, u Smederevu je osvojeno više nego duplo manje glasova –576 potpisa, a 219 glasova, na Novom Beogradu manje od potpisa podrške – 800 potpisa, a 679 glasova i u Zemunu takođe manje od broja potpisa – 751 potpis, a 496 glasova.
18. Nek maske padnu – Zelena stranka – Nova stranka – još jedna izborna lista kojoj je najveći broj potpisa overeno od strane gradske opštine Novi Beograd.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Gradska opština Novi Beograd (2471 potpis);
2. Opština Paraćin (896 potpisa);
3. javni beležnik Siniša Soro – Novi Sad (726 potpisa);
4. gradska opština Čukarica (547 potpisa);
5. javni beležnik Vladica Milojević – Paraćin (363).
Ova izborna liste je kao i PSG najveći broj potpisa overila pečatom gradske opštine Novi Beograd (2045 u prvom podnošenju izborne liste i još 426 u dopuni potpisa u dodatnom roku). Veliki broj potpisa je overen i od strane opštine Paraćin – 896 potpisa, a dodatno 363 kod javnog beležnika u Paraćinu. Ova izborna lista je u Novom Sadu osvojila tek nešto više glasova od broja potpisa – 726 potpisa, a 758 glasova, čak 15 puta manje glasova od broja potpisa u Paraćinu – preko 1200 potpisa, a samo 80 glasova, kao i 8 puta manje na Novom Beogradu – 2471 potpis, a samo 294 glasa.
19. Ruska stranka – Slobodan Nikolić – ova izborna lista je podnela potpuno neispravno popunjen formular za spisak potpisa podrške. Dodatno, pretragom javnih beležnika je nemoguće pronaći javne beležnike koji su overili najveći broj potpisa, te je nemoguće utvrditi ni odakle su (moguće da su umesto imena javnog beležnika upisana imena zaposlenih kod javnog beležnika).
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Javni beležnik Snežana Savić – nemoguće pronaći (1341 potpis);
2. Javni beležnik Saša Karanfilović – nemoguće pronaći (904 potpisa);
3. Javni beležnik Zorica Gošnjić – nemoguće pronaći (709 potpisa);
4. opština Vračar (603 potpisa);
5. opština Vranje (450 potpisa).
Ova lista je u opštini Vračar osvojila 10 puta manje glasova od potpisa – 603 potpisa, a 52 glasa, slično i u Vranju –450 potpisa, a samo 51 glas.
20. Koalicija za mir – ova izborna lista je skoro sve potpise overila kod opštinskih/gradskih uprava.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Grad Niš (1308 potpisa);
2. grad Novi Pazar (1196 potpisa);
3. opština Priboj (903 potpisa);
4. opština Kula (759 potpisa);
5. opština Šid (695 potpisa)
PROČITAJTE JOŠ...
Ova izborna lista je osvojila skoro tri puta manje glasova od potpisa u Priboju –903 potpisa, a 330 glasova, skoro duplo manje u Novom Pazaru –1196 potpisa, a 565 glasova, duplo manje glasova od potpisa u Nišu – 1308 potpisa, a 546 glasova, više od 25 puta manje glasova u Kuli – na 759 potpisa tek 29 glasova i slično i u Šidu – 695 potpisa, a samo 40 glasova.
21. Levijatan – ova izborna lista je najveći broj potpisa overila u gradskim opštinama u Beogradu.
Organi overe sa najviše potpisa:
1. Gradska opština Rakovica (2165 potpisa);
2. gradska opština Voždovac (1375 potpisa);
3. gradska opština Palilula (1028 potpisa);
4. gradska opština Zvezdara (834 potpisa);
5. gradska opština Obrenovac (706 potpisa).
Vidimo da je najveći broj potpisa prikupljen u gradskim opštinama u Beogradu. Ova izborna lista je svuda osvojila znatno manje glasova nego što je imala potpisa, npr. u Rakovici – 2165 potpisa, a samo 496 glasova, a na Voždovcu – 1375 potpisa, a tek 677 glasova.
Novi Beograd – gradska opština koja overava potpise za opoziciju
Iako nisu centralna gradska lokacija za prikupljanje potpisa, iako skoro niko nije javno pozivao na prikupljanje potpisa na teritoriji gradske opštine Novi Beograd – ova gradska opština je svojim pečatom overila za samo tri izborne liste (PSG, 1od5 miliona, Nek maske padnu) – čak 8274 potpisa. Kako ćete tumačiti ovo – ostavljam vama. Da li bi trebalo da se provere opštinski spisi i identitet potpisnika, koji možda ni ne znaju da su svojim potpisom podržali nečiju kandidaturu? Moralo bi.
Takođe, veliki broj potpisa je overen u gradu Nišu, kao i za pojedine liste u Paraćinu, a Šid se pojavljuje u dva slučaja kao opština koja je overila veliki broj potpisa.
Beogradske SNS opštine kao resurs za desnicu
Beogradske gradske opštine (posebno one koje nisu centralne – Rakovica, Palilula, Voždovac, Zemun, Zvezdara, Obrenovac) se pojavljuju kao organi koji su overili najveći broj potpisa za Levijatan i Zavetnike. Kako ćete da tumačite ovo – takođe ostavljam vama, ali da bi moralo proveriti spise, identitete potpisnika i da li uopšte znaju da su potpisali – moralo bi.
Nepravilno popunjeni obrasci – validni za RIK
Dve izborne liste su predale potpuno nepravilno popunjene obrasce NPRS-5/20 koji su za RIK izgleda potpuno validni. Za izborne aktere izgleda ne važi princip FT1P kao što važi za građane.
Da sumiramo, podaci nam ukazuju na to da su sumnje koje su postojale pre izbora bile tačne, da se iz podataka o organima koji su overili potpise pronalaze nelogičnosti, da rezultati izbora često potpuno odstupaju od broja potpisa (iako samo po sebi ne znači da je bila zloupotreba i moguće je da neko podrži potpisom listu, a da ne glasa za nju, ali priznaćete da nije logično da imate 1000 potpisa u nekoj opštini, a osvojite samo 80 glasova). Na osnovu velikog broja potpisa prikupljenih u određenim opštinskim upravama postoji sumnja da se nešto nije radilo po propisima i da postoje elementi koji su osnova za dalje pravne radnje (Poverenika za zaštitu podataka o ličnosti, ali i tužilaštva).
Šta dalje?
Podaci za mnoge izborne liste ukazuju da bi nadležne institucije (Poverenik za zaštitu podataka o ličnosti, tužilaštvo) morale da se pozabave ovim sumnjama i da ispitaju da li su građani zaista potpisali podršku izbornim listama ili su njihovi podaci zloupotrebljeni? Sada je načinjen prvi korak – proces kandidovanja postao je transparentniji i dostupan javnosti na tumačenje pa vi vidite koliko su ovi izbori legalni. Nastaviću da insistiram da se provere opštinski spisi, da se utvrdi da li su podaci zloupotrebljeni i da se priča oko legalnosti izbornog procesa u procesu kandidovanja istera do kraja. U sledećem tekstu će biti obrađeni i podaci za prvih 8 lista koje su se kandidovale pre vanrednog stanja i koje su potpise prikupljale samo kod javnih beležnika.
