29
Planina Juhor, možda najmističnija u Srbiji.
Na samo 162 km od Beograda, između Velike Morave na istoku i Levča na zapadu, Temnića na jugu i Belice na severu, a s pogledom koji puca na celo Pomoravlje – nalazi se Juhor, misteriozna planina na koju je dobar deo Srbije zaboravio, a čak i ljudi iz kraja retko se upućuju ka vrhu, zbog legende koja i dalje živi.
Juhor se prostire se na teritorijama nekoliko opština – Paraćin, Varvarin, Rekovac, Ćuprija i Jagodina, a visok je samo 776 m. Spada u rodopske planine. Vrh Juhora zove se Veliki Vetren, a u njegovom podnožju nalazi se selo Izbenica.
Iako se do vrha relativno lako dolazi, tu, osim lovaca i tragača za blagom, retko ko zalazi, jer je ovaj deo među lokalnim življem od davnina na lošem glasu, piše Opanak. Tako se po podjuhorskim selima vekovima prenosi legenda o 14 pustahija koji se sa maglom spuštaju na konjima iz svog prebivališta na vrhu planine, da kradu tek stasale devojke.
O Devojačkoj steni, koja se nalazi iznad Izbenice, pripoveda se od davnina. Turci su, priča se, dotle doterali neku srpsku devojku goneći je čak od Stalaća – ona je preplivala Moravu i stigla dovde ali, došavši na rub, nemajući kud i ne želeći da se preda, skoči u bezdan… Na kamenu nešto višem od 20m dletom urezan je natpis: „Poštenoj i junačkoj srpskoj devojci ovaj spomen podiže – Bog“.
Ipak, možda najzanimljivija priča koja se vezuje za Juhor novijeg je datuma, ali s korenima u još daljoj prošlosti.
Naime, jednog novembarskog dana 1997, na Velikom Vetrenu, lovci su jurili jednu lisicu. Bežeći pred lovačkim psima, ta lisica se zavukla u svoju jazbinu, pa su lovci doveli psa jamara da je istera. Na kraju, kada su došli do plena, ustanovili su da je lisica stradala jer se uplela u nekakvu gvožđuriju, a u čeljustima su joj pronašli parče keramike. Proširili su jamu i izvadili iz nje nekoliko gvozdenih predmeta, među kojima su bile konjske žvale, koplja i razni ukrasni predmeti.
Ispostavilo se da ti predmeti potiču iz keltskog utvrđenja iz 1. veka pre naše ere koje se nalazilo upravo na Juhoru.
Opidumi su u 2. i 1. veku pre naše ere bili najznačajniji tip keltskog naselja, i nisu bili samo vojna utvrđenja, nego i ekonomska središta. Do tada, mnogi istaknuti keltolozi smatrali su da toliko velika naselja ne treba očekivati južno od Save i Dunava. Posebno je bilo zanimljivo to što je u ostavi, među nekoliko stotina raznih predmeta, pronađeno tačno po 14 konjskih žvala i kopalja, koliko je bilo i pustahija iz legende.
Život na planini, prema saznanjima arheologa, bujao je još od osmog veka pre naše ere. Brojni ostaci naselja na uzvišenjima pored reke pripadali su Tribalima, jednom od najmoćnijih naroda na Balkanu. Onda je usledio prodor Kelta sa zapada, pa je posle njihovog poraza u
Grčkoj veliki broj preživelih u povratku nastanio ove prostore, piše stranica Izbenica.
Postoji i legenda o četiri keltska konjanika koja su ujahala u planinu Juhor i nikada nisu izašli iz nje. Posle jedne hajke na lisice, preplašena životinja je iz jazbine iznela u čeljustima deo uzengije jednog od konjanika. Ipak, verovatno ih je bilo dosta više, budući da je vodeći svetski keltolog, profesor Vaclav Kruta, označio Vetren kao jedno od najznačajnijih evropskih nalazišta.
Nedugo nakon otkrića ostataka keltskog naselja, 1999. godine, otkrivena je na Velikom Vetrenu i Druidska pećina – jedina takva građevina u jugoistočnoj i najvećem delu srednje Evrope.
Pročitajte još:
Posle odlaska Kelta, u zidine su se uselili rimski legionari, zatim Vizantinci, Srbi, Turci, povremeno Austrijanci i tako sve do 18. veka. U 20. veku Veliki Vetren je ponovo u dva navrata bio srpska tvrđava: 1915. srpska artiljerija je sa ovog planinskog vrha branila povlačenje civila i vojnika dolinom Morave.
Uprkos svim moćnim pričama i tajnama koje krije, Juhor ostaje zanemaren. Meštane sela u podnožju i danas muči jedna nerazjašnjena misterija – zašto i po vedrom nebu o ostatke tvrđave udaraju gromovi. Arheolozi pretpostavljaju da bi razlog mogao ležati u brojnim ostacima keltskih topionica i metalnih predmeta koji privlače munje.
***
Bonus video: Podcast Život na srpskom – Aca Seltik: Kelti su bili i ostali ovde
