Danas će u 13 časova, kod Kraljeve česme u Lisičijem potoku, biti održan pomen "žrtvama komunističkog režima", najavili su organizatori. Na ovom mestu i bližoj okolini su neposredno po oslobođenju Beograda 1944. pripadnici tajne policije Ozne likvidirali više hiljada građana Beograda bez suđenja.
Zajedno sa pojedinim krivcima, saradnicima okupatora, u Lisičjem potoku stradale su stotine nevinih ljudi ili onih koji nisu zaslužili smrt, među kojima i mnogi vrsni intelektualci kulturni i javni radnici. Današnji pomen je ujedno i skup podrške građanskoj inicijativi da se na tom prostoru podigne dostojan spomen park žrtvama.
– Nakon što je partizanska vojska oslobodila Beograd od nacista u jesen 1944. Ozna je sprovodila boljševišku revoluciju. Imitirajući sovjetski staljinistički model društva, tajna policija je koristila gužvu, da se zajedno sa krivcima oslobodi brojnih klasnih i ideoloških neprijatelja – kaže za Nova.rs istoričar Srđan Cvetković, koji je jedan od organizatora današnjeg pomena, ispred udruženja “U ime naroda za slobodnu Srbiju”.
Beograd je posle rata bio podeljen na 16 kvartova i svaki kvart je imao zatvor, gde su dovođeni ljudi na nekoliko dana ili nedelja, a onda su kasnije, vezani žicom, prebacivani u nekadašnji logor na Banjici koji je nakon rata služio kao sabirni centar. Iz logora su odvođeni u Lisičiji potok, koji se nalazi u blizini, i ubijani bez suda.
– Među ubijenim građanima najviše je bilo trgovaca i zanatlija, ali i advokata, sveštenika, profesora, studenata… To je srednji građanski sloj koji je bio izložen teroru jer se svojim ideološkim i klasnim nazorima zamerio novim vlastima. Među streljanima je bilo i ljudi iz sveta kulture, ubijeno je 15 glumaca, a među njima Aleksandar Cvetković, jedan od najboljih srpskih glumaca pre Drugog svetskog rata. Iz niškog pozorišta streljano je 5-6 glumaca, takođe. Iz amaterskog pozorišta sa Čukarice koji je vodio Duško Ilić ”Čika Duca”, skoro svi glumci su pohapšeni i ubijeni. Iz tog pozorišta preživeo je Milan Srdoč, ali je poslat na Sremski front, gde je zadobio ranu zbog koje je kasnije u životu šepao – priča Cvetković.
Postojale su direktive da se sve svrši u tim prvim danima, dok je još trajao rat i dok je još bilo smutno vreme, dok se ne ustanove institucije i da bi se što manje pričalo o tome. Čak su i glumice Žanka Stokić i Olga Spiridonović bile “viđene” za streljanje, ali su preživele zahvaljujući Mitri Mitrović, tadašnjoj ženi Milovana Đilasa, koja je intervenisala.
– Jedan od streljanih je i 23- godišnji strip crtač Veljko Kockar koji je bio poznat po stripu “Kaktus Bata”, a crtao je i Diznijeve stripove. On je važio za veliko ime u srpskom stripu i imao je potencijala da stekne svetsku slavu. Njegov greh je bio što je crtao plakate i stripove za razne časopise koji su bili pod kontrolom vlasti za vreme okupacije. Takođe, ubijen je i poznati karikaturista Dragoslav Stojanović, čuven po plakatu “Srbijo, majko pomozi”, koji je bio deo Nedićeve propagande protiv zločina ustaškog režima, koji mu je na kraju došao glave – nastavlja Srđan Cvetković i pominje i poznatog slikara Branka Popovića.
– On je bio jedan od naših najboljih predratnih slikara, dekan Tehničkog fakulteta, koji je dočekao oslobodioce i radovao se. Međutim, on je odveden u kućnom ogrtaču i kasnije ubijen. Inače, među književnicima koji su ubijeni poznati su Svetislav Stefanović i Grigorije Božović. Ovo nije priča partizani – četnici. Ovo je priča o ubistvu srpske elite i važnih ljudi za srpsku kulturu, koji su streljani po ideološkoj liniji – tvrdi istoričar Cvetković koji nam je ispričao i bizarnu anegdotu vezanu za čoveka koji je čudom izbegao smrt.
– Jedan od ljudi čije se ime našlo u “Borbi” i “Politici” na objavljenom spisku ubijenih od 27. novembra 1944, bio je i glumac Lazar Jovanović – “Lepi Laza”. Međutim, on je nekim čudom preživeo, verovatno se nije našao u ćeliji kada su izvodili na streljanja, i video je svoje ime u novinama. Otišao je sutradan uplašen u kancelariju Ozne i javio se. Rečeno mu je da ćuti o tome, da se ne oglašava. On je kasnije živeo u Nišu i igrao u nekom pozorištu do 70-ih godina. Eto, živ čovek je čitao o sebi u novinama kako je streljan.
Pored kulturno umetničkog programa na današnjem pomenu govore će održati neke od ličnosti iz Inicijativnog odbora koji čine Dušan Kovačević, Matija Bećković, Leon Kojen, Milo Lompar, Jelisaveta Karađorđević i naš sagovornik – Srđan Cvetković. Po prvi put lično će ovom pomenu prisustvovati i prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević.
Bonus video: Hilijard misija – priča o Niku Laliću