1
Jedan od najznačajnijih savremenih srpskih pisaca Radoslav Vava Petković danas puni 70 godina. Tim povodom objavljujemo odlomak iz knjige "Sudbina (pisca) i (dragoceni) komentari" u izdanju Izdavačkog centra Matice srpske, koja se bavi njegovim delom.
Autor romana Put u Dvigrad (1979), Zapisi iz godine jagoda (1983), Senke na zidu (1985), Sudbina i komentari (1993) i Savršeno sećanje na smrt (2008) spada u sam vrh savremene srpske književnosti, a njegov najuspešniji, najpopularniji i najčitaniji roman Sudbina i komentari i tri decenije po objavljivanju privlači nepodeljenu pažnju publike i kritike.
Romani, pripovetke i eseji Radoslava Petkovića govore o univerzalnim temama čovekove emancipacije, o odnosu pojedinca i usuda Istorije, ali se njegov interes za zakone istorije, slučaja i ljudske egzistencije ne okončava na zasnivanju bezličnih i neupotrebljivih floskula, niti se iscrpljuje u potvrđivanju mitskih identitetskih predstava i nacionalnih ili istorijskih stereotipa. Njegova dela posvećena su važnim nacionalnim i presudnim civilizacijskim motivima duhovnog samoodređenja, potrage za korenima i građenja identiteta, a bave se pitanjima spoznaje ovozemaljskog i onostranog, inspirišući se viševekovnim, i višejezičnim, korpusom nasleđa modernog sveta.
Najpoznatiji Petkovićev roman preveden je na velike evropske jezike i ovenčan najvažnijim književnim priznanjima. Na osnovu mišljenja eminentnih srpskih kritičara, Sudbina i komentari uvrštena je u deset najboljih NIN-ovom nagradom ovenčanih romana, a od pre nekoliko godina uvedena je u lektirski program za srednjoškolsko obrazovanje.
Već prvi Petkovićev roman, Put u Dvigrad, osvojio je nagradu Miloš Crnjanski, a Sudbina i komentari ovenčana je velikim brojem najuglednijih književnih priznanja u Srbiji: za ovaj roman Petković je dobio ne samo NIN-ovu nagradu za roman godine, nagradu Meša Selimović i tada aktuelnu Borbinu nagradu za knjigu godine, već i priznanja kao što su nagrada kluba Jazzbina i Radija B92 za najbolju knjigu godine. Za roman Savršeno sećanje na smrt bio je, po treći put nakon Senki na zidu i Sudbine i komentara, u najužem izboru za NIN-ovu nagradu, izgubivši je za samo jedan glas: roman je nagrađen nagradom Bora Stanković 2009. godine. Za celokupan pripovedački opus Petković je dobio nagradu Ramonda serbica 2008. godine, nagradu Stefan Mitrov Ljubiša 2020. godine i Veljkovu golubicu 2022. godine.
Petković je autor i dve zbirke priča koje su doživele nekoliko ponovljenih izdanja: to su Izveštaj o kugi (1989), za koju je dobio Andrićevu nagradu, i Čovek koji je živeo u snovima (1998), delo ovenčano Vitalovom nagradom za knjigu godine. Objavio je i veći broj esejističkih knjiga: Ogled o mački (1995), O Mikelanđelu govoreći (2006), Vizantijski internet (2007), Upotreba vilenjaka (2008) i Kolumbovo jaje (2017); njegove kolumne objavljivane u beogradskom dnevnom licu Blic sakupljene su u knjizi Događaj godine (2010). U saradnji sa uglednim vizantologom Radivojem Radićem objavio je knjigu Srednjovekovni putovođa (2011).
Petkovićev stil je zahtevan ne samo zbog erudicije ugrađene u književni postupak, već i zbog specifičnog pristupa samom pripovednom procesu. Po mišljenju Petkovićevog dugogodišnjeg, predanog tumača Tihomira Brajovića, „Sudbina i komentari je roman dosledno izveden u obnavljanju onog „starinskog“pripovedačkog manira koji ne podrazumeva modernističku iluziju objektivnosti i distanciranost od tematike i junaka, već i izvesno saučestvovanje u priči“.
Brajović dodaje da je izrazito sredstvo tog renoviranog ili sofisticiranog „tradicionalizma“ pripovedački komentar. „Nije teško uočiti da je u epigrafima, ali i u tekstu prvih poglavlja romana, predmet pripovedačevog komentatorskog ludizma ono što je u isti mah i njegova stalna opsesija – odnos priče i pripovedanja prema vremenu“, navodi dalje Brajović. „Sudbina i komentari je roman veoma složenih intertekstualnih relacija koje na zaista zanimljiv i ponekad neočekivan način približavaju vremenski i poetički udaljena poimanja umetnosti pripovedanja.“
U predgovoru upravo objavljenom antologijskom izdanju Petkovićeve izabrane proze, koje je sastavni deo eminentne edicije Deset vekova srpske književnosti (Izdavački centar Matice Srpske), naslovljenom „Stupanje na pesak: istorija i imaginiranje u delu Radoslava Petkovića“, Nina Živković ukazuje: „Uporedo sa književnim nagradama, i sva kasnija izdanja Petkovićevih dela – romana, pripovedaka i eseja – praćena su izuzetno dinamičnom, raznovrsnom i bogatom književnokritičkom recepcijom; takođe, kontinuirano su bila predmet interpretacije u zapaženim monografijama i doktorskim disertacijama.“
Autorka navodi o kojim se disertacijama i njihovim publikacijama radi, i koje svakako vredi pomenuti: pišu ih slavistkinja iz Halea Eva Kowolik (Geschichte und Narration: Fiktionalisierungsstrategien bei Radoslav Petković, David Albahari und Dragan Velikić, Lit, Berlin 2012), ugledna ukrajinska slavistkinja Ala Tatarenko (Poetika forme u prozi srpskog postmodernizma, Službeni glasnik, Beograd 2013) i studentkinja doktorskih studija Marina Kanić, koja je godine 2013. doktorirala na temi Vizantija u srpskoj postmodernističkoj prozi (Borislav Pekić, Milorad Pavić, Goran Petrović i Radoslav Petković).
Ukupno književno delo Radoslava Petkovića, pripovedno, esejističko i prevodilačko, učinilo je srpsku književnost prepoznatljivom i prihvaćenom u savremenom evropskom kontekstu i na putu je da zauzme posebno mesto u srpskom književnom kanonu. Po rečima Tihomira Brajovića, ostvarenja Radoslava Petkovića „narativno pretapaju istoriju i sadašnjost, odnosno hronikalno-letopisnu ili „istoriografsku“ i personalno-delatnu ili „aktersku“ instancu, znatnim delom tražeći i najvećim delom pronalazeći baš u tom prožimanju svoju celovitost i umetničku sugestivnost.“
Bonus video: Zašto je Džonatan Frenzen plakao dok je čitao Elenu Ferante?