Nakit od praistorije do 20. veka u Narodnom muzeju u Užicu

"Nakit kroz vreme - neprolazna lepota i majstorstvo" naziv je izložbe otvorene u Narodnom muzeju Užice povodom 75 godina postojanja ove ustanove kulture. Predstavljeni su vredni primerci nakita koji datiraju od praistorije pa sve do 20. veka, koji su retko ili nikada do sada izlagani.

Hronološki izloženi eksponati prikazuju kako se nakit nosio, kako je izgledao i menjao se od neolita, preko metalnog doba, antike, srednjeg veka i kasnijih istorijskih razdoblja.

„Nakit je počeo da se stvara kada je čovek počeo da sklapa lepo, praktično i potrebu. Potreba je izvor svega, nakit i alat se u jednom momentu nisu razdvajali, a onda čovek uviđa razliku potrebe za rad i potrebe za ukrašavanjem. Onda počinje da se obrađuje kamen, kost i ostali dostupni materijali. Prvo su nastali tzv. privesci od kosti i kamena. Zatim nastaje bronzano doba, gde bronza ulazi u upotrebu kao metal koji je u nakitu najzastupljeni, kao i alatu i posuđu. Ćilibar se kao materijal provlači od praistorije pa do danas i može se reći da je to materijal koji nije gubio kontinuitet u nakitu, ali i u trgovini“, kaže arheolog Radmila Jović, jedna od autorki izložbe.

Nije lako utvrditi koji je nakit prvi nastao ali ostaci govore da su to bili privesci, ogrlice, narukvice, torkvesi, dijademe, naramenice, dugmad, fibule, ukrasne igle… Prstenje kao najzastupljeniji nakit danas nije i među prvim nastalim u praistoriji.

„U gvozdenom dobu, pored najzastupljenijih materijala, bronze i ćilibara, pojavljuju se srebro i zlato i prepoznaju se oblici nakita koji su i dan danas zastupljeni. Prstenje, minđuše i naušnice, ogrlici, ukrasne igle ili šnale za kosu, ukrasna dugmad, broševi, počelice, puce, medaljoni i aplike. Zastupljen je nakit i za žene i za muškarce, već su tu sve forme nakita koji je i danas najčešće u upotrebi, te danas uglavnom nema ništa novo. Tada su još postojali ukrasi za kosu i za marame, koji se greškom vezuju za novije doba“, dodaje Radmila.

Najveći broj različitog nakita i materijala od kog se izrađuje, kao i tehnika izrade i najvrednijih komada, nastaje početkom srednjeg veka kada dolazi do jačanja srpske države pa se nakit razdvaja u dve vrste.

„Nastaje vlastelinski nakit koji je teško pronaći, sem u grobnicama visokih dostojanstvenika i na freskama. Pojavljuje se i narodni nakit koji se i dalje vezuje za nešto što se proteže u prirodi i što nije trajno. Nalazi su jako skromni, ali postoje tragovi iz 15. do 17. veka, gde je karakteristično prstenje koje su nosili velikodostojnici, sa pečatom i stolovatom, pa iz tog perioda i ima najviše sačuvanog prstenja i aplika koje su se nosila ne pojasevima. Nakit ima forme koje polaze od praktičnog, ali i kao predmeti za ukrašavanje, pre svega za glavu, koje su koristile žene. Pojavljuje se i svatovski nakit sa pozlatom, gde su korišćene i staklene paste koje su trebale da prikažu raskoš. Ogrlice, narukvice, pojasevi, prstenje, broševi, čelenke… rađeni su sa dosta mašte i strpljenja, pa su tada nastali i najznačajniji i najraskošniji primerci. Nakit se nosio uglavnom samo na svečanostima i obično ga je dobijala mlada dolaskom u muževljevu porodicu kako bi se prikazao status porodice u koju se udala“, kaže etnolog Milodarka Đajić, autorka izložbe.

Početkom 19. veka, pod uticajem zapada, pojavljuje se tzv. građanski nakit i tada se pojavljuju i muški džepni satovi, novi oblici pojaseva, to je vreme kada se pojavljuju dizajneri i umetnički nakit što je već početak 20. veka.

Izložba „Nakit kroz vreme“ će biti otvorena do 12. avgusta.