Kako se živelo u bivšoj Jugi: Šta čitati ove nedelje

Dve nostalgične ekskurzije u popularnu kulturu bivše Jugoslavije.

Ildiko Erdei, „Moderni život u udarnom terminu“, Evoluta, 2020.

Da nije bilo socijalne mobilnosti, i televizije da zabeleži tok tog procesa, ostali bismo uskraćeni za tektonske promene u džepnom kosmosu porodice sa zamrzivačem, mikserom i obdaništem. Takvu porodicu je sredinom sedamdesetih u TV seriji nastanio Novak Novak, saradnik Stanislava Vinavera u satiričnom listu „Jež“, postigavši samo u Srbiji 1973. gledanost od 94 odsto stanovništva iznad 15 godina.

Zamišljena televizijska porodica kao što je na Karaburmi nastanjena familija Rodoljuba Petrovića iz serije „Pozorište u kući“ delila je „neke opšte odlike življenja u tadašnjoj Jugoslaviji“. Ipak, profesorka sa Odeljenja za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu Ildiko Erdei podseća nas da se ne radi o univerzalnom modelu: taj model savremene porodice u socijalističkoj Jugoslaviji istovremeno je opisivao i propisivao način života socijalističke srednje klase. Radilo se o novom socijalističkom građanstvu koje je bilo oličenje modernizacije zasnovane na unutrašnjim migracijama i statusnim promenama koje su usledile nakon tih migracija.

Kao ekspert za antropologiju potrošnje i kulturalnu ekonomiju u socijalizmu, Ildiko Erdei na primeru slavne TV serije odlično uočava i reafirmaciju privatnosti specifičnu za kasni socijalizam.

Frančeska Rolandi, „Dvadeset četiri hiljade poljubaca“, Geopoetika, 2022.

Samo u prvoj deceniji postojanja, socijalistička Jugoslavija gradi statistički fascinantne temelje opšteg kulturnog razvoja: već 1963. ima preko 40 radio stanica i više od dva miliona slušalaca. To nije bio jedini put širenja uticaja italijanske popularne kulture u Jugoslaviji u periodu između 1955. i 1965, o kom u svojoj studiji nadahnuto piše Frančeska Rolandi, istraživačica kulturnih i socijalnih premrežavanja nekadašnjeg jugoslovenskog prostora.

Godine 1962. dva miliona jugoslovenskih građana prešlo je granicu Italije, a već sledeće godine broj se udvostručio. Trstomanija je udarila temelj svojevrsnom „državnom konzumerizmu“, a potrošačka groznica stekla je ritualne zagovornike i protivnike, ljubitelje i skeptike koji su je smatrali ili simptomom dekadencije ili potrage za blagostanjem.

Šoping na Ponterosu bio je tema romana „Dekartova smrt“, i serije „Crno-bijeli svijet“, refren „Kud Idijoti“ i „Parafa“. Uticaji Italije širili su se i preko luna-parkova u kojima su pre džuboksa slušani najnoviji hitovi pop muzike, pa prvih časopisa posvećenih zabavnoj muzici („Ritam“, „Džuboks“), i preko opsesije Sanremom koja je insipirisala jugoslovensku festivalomaniju.

Ukratko: Italija je Jugovićima bila staza ka srcu Zapada.

Bonus video: Sajam knjiga nekad i sad